Nov 26, 2020

LEITANG ZAT PHATTUAM

Political taka dik ahihkeileh political status hoihtak oma gam i neihlouh hang in i luahna, i tenna teng nial vuallouhin i gam ahi mai hi. Hausate e bang e chilou in mawl takin gamnei dan in kingai phot in i luahna gam leitang bang chi zat phattuam ding chihlam ngaihtuah le hoih ding hi. Nidang in naupang maban khualna a Lamka zaang delhpawl omthou mahle, 1997 a namkal buai apan ki hah delh diak ahihdan i gengen sek uhi. I gam a development omlou, lamlian lah hoihlou ahihman a singtanglam a nekzon, nasep leh khosakna haksa i chih a dik mah ahi hi. Huaibanah kikhual lele i khua leh i nasepte kuan bang chika hong sim, hong opkhum a bang hong ngen a, bang tuak ding i hia chih khong om mawk ahihmanin lungmuanglou in ahithei liai siah in singtang lawi a phaizang lam ki delh huan le ki hisim mah hi. Himahleh i lawihsan leh a luahnuam a dima om zel ding ahihna ah lawiloua i gam zat phattuam dan ngaihtuah ngai chidan i hi.

Lamtuam tuama misiam tamta hanga, i gam taisanlou leh intektaka luah kawma zat phattuam dan misiamte leh a kuapeuhin ngaihtuah hunta hi. I gam, a leitang lian leh mun-awngte plantation, farming lam pibawl baihlampen ding chi pawl i oma, dik le dik ngei ding hi. Wine bawlna dia lenggah(grape) hoihpen pawla agen uh Bangalore Blue, Mizoram a hoihlua ahihleh a gam kimatpih  eilam ah le hoihlou tuanlou ding hi. Huchibang mah in kawlgam a apple hoih ahihleh eilam ah leng a hoihlou tuan kei ding. Lungchin lak vel a apple lei bawl om danin a kigen a, bang chituk a lian leh commercial tak kibawl ahi hiam chih bel ka thei kei. I gam a lei lah hoih, tui lah om, vuahzu leh nisa lah hoihtaka kihelh ahihna ah horticulture leh floriculture lam ah saupi a paitheih dingin a gintak huai hi. Huailam ana ngeingaih kha khollou i hihleh lungsim leh tha leh zung piaka panlak hunta hi. 

Sorkal lama misiamten bel i gam a nak theihlaw di ua, pan le nak taka la hikha un teh. Hilele muhtheih leh mipi phattuampih ding bangmah om khollou hi. Sorkal lam nasa sema panla sak dinga mipi lamin nawka a kulna a sorkal i nungthuap hoih dinga, sorkal bangin hon lunglutpihlou ahih zenzen lehle mipi kipunkhawm ahiam mimal mal hiama a kipei a pan la i om hunta hi. Pu R. Sanga in lemongrass chin mimal taka panlakna neia, lohching le hihtuak hi. I gam a development omlou, loukhoh a khosak lah haksa sa i hihleh tua i gen lama sem ding labour le kidaih mahmah dingin i koih bok hi. Hiai lama mahni nekkhop lohkhiaktheihna  neichiat le sumnei, a chethei i chihte i ngaihsanna le a hong niam deuh dia, zuzuak, taksa zuak i chihte le a kiamin i gama politics paidan le hong diktuam dingin a ginhuai hi. I khua, i gama bazar paizia bangle hong kidangin mipite hamphatna mah hong hithei lai ding hi. 

Dena i gen Pu R.Sanga in hectare 200 lam muna lemongrass chingta ahihdan a gen ka zakha hi. Ama gendan in huaite organic ahihban ah i gama kichingte a quality lah hoih, a zuakna lam ah haksatna bangmah omlou chi hi. Eilama hausate sang in Sadar Hills leh Chandel lamte in theisiam leh lunglutpih zaw uh hihtuak hi. Huaite a lungsim, tha leh zung tamsem sena panlaktheihna dingin mipi laka awareness campaign le bawl ngailai ahi maithei. Huaiziak maha le hiai thu gelh i hi. Facebook khong leh koikoi hiam ah houlimna a ka gen khak sek khenkhat kon gen lutbeh zek ding. Zawngtah bang Thailand, Malaysia etc lam ah anak nek tuak thou ua, damtheihna dia a hoihna le ei lam sangin gen di hauhtuakzaw uhi. Ka simkhakna khatah BP a ding khong leh a hoihna dang tampi kivual dendon hi. A theih beh nuamten google ah “stinking bean ahihkeileh petai” chi in zong le a dimin om hi. A kung a tama tam ching zou khop le, a gah i nek sengkei lele a tang zuakna ding tam mahmah lel ding hi.

Singzual bang loulai a hong poute kia a kingak ding dana gela chin kisawm khollou bang hi. Tulai lou bawl lah ki  tam nawnlou, loulai a poute kia in Lamka Bazar chawm zoulou in aman tama, cheng 10/20 man lom lian hetlou hi. Gamlak a pou a kungliante bang a louten phuk uh ahihman in a daihsawt leh kumteng a loh theih ding i nei kei hi. Singthupi bang le ahi thou. Huaiziakin gamlaka kingak mai sang in ei mahmah in a china, a lei zapi bawl in hoihtak in enkol le nekmuhna tham ching mahmah ding hi. Manipur a i zuak sengkei leh i kiangnai Mizoram, Nagaland, Assam ah zuaktheih ding hi. E’n i nek kholouh singzual gah tuamtu, a hawng (a tang tuamtu) bang Naga leh Arunachalte' masala poimoh khat ahi a, kumtawn a kemin a ne thei uhi. Sipnam vilvel, thak leh sa vitvit in nga, voksa, aksa lak khong a khak leh sahou khong toh huanle limsak tuam mahmah hi. Singzual lei bawlin a kungpi tampi nei le a gah le zuak theih ahi i chihnopna ahi. 

Adang le gen ding tampi a om na dia, i gennop pen bel i gam lawilou a ngaihtuahna thak toh i gama hauhsakna omte,  i gam thil piangte, haichi, sing-le-lou i gam ngeihte toh pankhawma hinkhawm dan zon ding chih ahi. Sorkal nasem i khaloh lah hauhsakna dia chinglou, contractor ahiam, thau thuneihna zanga sumhauh lah hoihsa loua i demdem hi a, tua i gente mitsuanin sempan le, i gam ah eite khosuah leh hauhsakna tham ding Pathianin hon koihsak lua ahih phawk kawmin. Sorkal in hon ngaihsak kei leh sorkal tellou in le Pathian in i gamah hon koihsak leh bawlsaksa om ahi chithei le hoih ding hi. 

 

[Tuni 24.11.2020, office apan ka yahoo mail a luta ka velthak leh draft sungah ah 8.8.2012 ni a kigelh Gam Leitang Zat Phattuam chih thulu nei ana om keuhkauha, SSPPNet a dia ka draft, ka final louh leh post louh hihtuak hi. Ka sim leh a thutun, tuni donga ka gen vettakte laka khat mah ana ahi a, a kepna kawmin chia ka blog ah kon post hi. Koi hiama ka post khitsa le hi maithei ahihmanin ahihtakleh leh a kibang chiahlou dingin neukha ka zutmam zek hi.]

 

 

 

 

No comments:

Post a Comment