Jan 19, 2012

INDIA MONG KHAT AH


December 19, 2011 ni zing dak 7:30 lak velin ka tunna uh Mizoram sorkal Tourism Department etkol Tourist Lodge, Champhai nusia phalbi zing tuimei kai zii-ziai nuai ah vai la, “Ek Duje Ke Liye” film ate play hiauhiau kawmin Zokhawthar manoh in ka paikhia uhi. Champhai khokhang zeka, ESSAR petrol pump a ka khawl uleh petrol thun dia hong pai mah puteek sim khat in ka vaila play uh lamdang sa sim a diam, “Koilam manoh ding na hi ua?’ hon chi a, “Zokhothar lam ah” chi in petrol ka thun zoh un lim kila zualin ka pai nawn pah uhi. Lamkim khong ka paikhinta ding uh chih in lampi ana se sim mahmah a ki taihat theilou ahihmanin gintak sanga hun tam luttuak zaw sa, ngaihdan hichiahlou ahih manin “A bangchia lampi le se na lawmlawm e” ka chihleh kintakin ka lawmnu’n “India gamtawp, a mong khat dingin a hoih law vawi” hon chi paha, kenle a gendan man lua kisa in “Ahi ngut ve, gamsung leh khopi khenkhat khonga lampi hoihlou tamlua ahihmanin hiai gam nawl, a tawpna, India gam mong ahoih kei leh a awmthou mah ve” ka chi lungsim a bangmah ka gensau nawn kei hi. Gari a kitatlou thei pen dia ka siamtawp suah in awlawl in ka heek suk a, a mailouhluatna, suang lak khong ah a break man kawm zel a ka paipai u leh ka tung khong uhi.

RIH DIL HOH MASAK. Rih Dil pen 2003 kum hiama (a kum ka thei mai nawn kei) Zolawkta ki makaih saka inkuan a ka hohna sa uh ahi a; huailai in digital camera chih bang ei muhphak a om khollou ahihmanin Cannon camera ngeina khat a roll a dim seet a thunin in ka kuan uhi. Lim leng Rih Dill leh a lampi khong ah roll khat mekbei in ka lungawi tawk mahmah hi. Huailai in Chiau lui leh Rih Dil kikal lampi hoihlou, Chiau luigei, leibul a mi ana omte’n  hon awlmoh kisa a ka motor ua ka paitouh ding u leh pailouh ding khong uh hong dong ua  “Motor a ui awm lutuk ang” a chih souhsouh man un Zokhothar ah motor nusia in khe in ka paita uhi. Naichik, km 3 ching manglou ahi a, naupangte bang in le haksa sa hetlouin khe in a paitung mai uhi. Motor a pai hile ung le gamgi sak zeka lui a lei omloupi, tui leh suanglak motor neu in bang a chi pal mah diam ah. Abanlam lamlian (lamtou mahmah sim) bangle buan nawi kei mahleh tuklai a buannawi motor lian in a chilna sulnung lampi mai hetlou ahihmanin aki hekkai tou zou na diam ah chih in a om hi. Tutung in bel motor paitheihna lei hoihtak ana kidohta a, lampi le a mam mahmahta hi. Blacktop kibawlkhin, a vom  nawnlou lam hileh kilawm hi.

CHIAU GAL. Zokhawthar i gen chiangin huailam a paikha nailou leh a gam omdan theikhaloute a dinga genchet zek ngai om hileh kilawm a hong banga. Champhai apan km 27 khonga gamla ah Chiau lui a om hi (akhen in km 22 khong hi danin a gen ua, a diktak bangzah ahi diam ka kanchian kha kei). Hiai Chiau lui hi India leh Burma gamgi ahia, Chiau gal khat lam Burma ahi ngal mai a, lei i kan leh foreign a zin ki hipah mai hi. Lei a kimkhat India, a kim langkhat Burma, lei kimkhat i pelh chiangin chih zawk di ahi di e. Luigal lam, chiaugal lam a khomin le Zomi lamdeuhte in CHIAU a chi mai uhi. Kawlte khong in bang a chi di uam ah.  India lam gal pen Zokhawthar ahi mai di in ka koih a. Chiau gal i chih chiangin i la khonga chiau lui, chiau gal i chihte khong hon phawk sakin, misikhua gim lamlam bang hong nam thei dek hileh kilawm mahleh  atak a om mah ahi i chi phot ding. Khangluite’n misikhua paina ding lampi ah Lih Lipi (Rih Dil) ki tawnkha achih ziak ua huailam paina dinga i kha in (India a omte) hiai Chiau lui a va kan ngai chih ziaka Chiau gal, Chiau lui chih khong Kristianna a hong tun tunga i late a ana omkha mah hi dingin a gintak huai hi. India lam ah Mizoram Police Check Post, Customs Duty Post leh Customs Office khong om a, leibul a kuva zuakna chihlouh dawr omlou hi. Chiaugal lam ah bel vanzuakna dawr, annekna hotel chih khong hunkhop a om hi.
PI MARI. 2005 kum vel ahi de aw, khatvei,  Aizawl, Chanmari Traffic point geia HUDCO office in-charge a om Pi Mari’ office-a a housing loan piakte uh insurance bawl ding toh kisai-a ka va hoh leh ana siam mahmah a, coffee khong hon dawnsak in official thilte ka genkhit un a laptop a akoih limlak tuamtuam a hon ensak hi. A limlakte et in limlak a siam dan a kithei mai-a, professional tamtakte sangin le a siamzaw dingin ka gingta pah hi. Aizawl khopi lim zan-a alak, hun tuamtuam a keek kia lim a lak khong leh Rih Dil lim a lakte in ka mit la diak hi. 2010 lak khonga kipan in Aizawlte’n photography lam hobby a nei in camera hoih taktak a zang in lim a kilak siak ua, la fuh deuha a kitheihte bang uh local news khong leh magazine khong a suaksak in a nuai ah a limlatu min a gelh sek uhi. Pi Mary lim ka etlai khongin bel huchi pi in limlak lam kuamah in ana ngaihsak kholkei un ka theia, Mizoram calendar bang ah limlak hoih deuhte Christopher Rego, Assam Rifle-te Kolnel saplian pa limlak khong ahi nuam mahmah sek hi. Pi Mari pen nekzonna a neiloute lak ah limlak lam a ana thuklut masa pawl ahi dingin ka koih ringot mai  sim hi.

Digital Camera ka neih masak pen, Sony Cybershot (6.1 megapixel hiam khat, 3x zoom) zang a Aizawl khua lim zan a ka lak chiangin a hoih thei hetkei a, Pi Mari lakte lah nak hoih thei lua in vak phengphung mai ahihmanin a camera zat khong ka dot leh camera khat kia zanglou in ahoih leh mantam taktak SLR khong ana zang khin daihta ahihlam ka thei pan hi. Amah pen nungak lai ahia, inkuan khosa a buailou, a khaloh ban ah architect lam na khong private a (a kul leh zanhak a) sem ahihman in a deihte leilah lou khat ahi hi.  Khua a nim a, keek ke thei ding dinmun-a a om peuhmah chianga zanlai banga le thoukhia a intunga a camera, tripod toh keek kia lim la dia na taang mai sek ahihmanin kekke lim hoih taktak tampi a nei hi. Rih Dil lim a lakte bang angle tuamtuam, a khente lei zula pan-a lak bang, a nalh dan a tuam se hi. A la fuh thei namah a, aman le a kisaktheihpih sim thou in ka theia, Rih Dil lim a lakte ka nget leh “Hichi’n chu kon pe mai kei dia, a resolution khong kana hih tawm dia, huaite kon pe ding” achi a, a khonung in lah ka ken le ka va la nawn tuan kei a ka ki pekha kei uhi. A limlakte bang loh sawm ahiam chia ka dotna hon dawnna ahihleh nikhat ni chianga nasep bang le khawlsan a zuak dan khong ngaihtuah ding a chih ahi. Pi Mari limlak ka muh apanin ke’n le Rih Dil ka hoh nawn khak “tiktik” tuh ka chi lungsim a hoh khak theihna a hong om ding ka lunggulhna hong om thak hi.
[aban zop lai ding]
 II

Pu-te Aizawl a hong zin chiang ua va hohpih ding ka chih guk simten leh a lem thei kei sek hi. 14 December, 2011 in Aizawl ah nna toh kisai in ka va zin a, huai lai mahin ka nau nasepnate’n  a office ua ding Bolero thak Shillong-a a lei uh hong paitou ding a oma, inkuante kiang ah “Thanga (a hektu) hon zuitou un” ka chi hi. Casual leave ni nih/thum kila zual leh hiai hun hi Champhai lam a va dianna ding lemchang ahihdan inkuante ka hilh ngal hi. Aizawl a hong tun chiang un, Aizawl a hun kihaulou,  naupangte’n a lawmte u toh a hih ding uh a gen uh a hong tam a, a lawmte bang uh a pii dinga hong kuan sawm pah ahihman un Rih Dil lam a pai hong ut nawnlou uhi. Alehlam ah khua hon theih deuh tak chiang un LTC a gamthuk lam a diaka South India lama pai ding hon ngiat ahi ua, “Rih Dil ah paile huailam hon paipih nawn kei kha in teh” chih lungsim nei le ahi bok uhi. Lawinu le khualzin nuamsa, thilsiam (nature) ngaina khat ahihna toh ke’n lunggulh lua ka hih ding lau in, naupangte utkei mahle uh kou gel kia va hoh mai dia kimansa a om ahihmanin, naupangte a nih un a lawmte tuak uh kianga giak khe dingin ka thupukta uhi. A lawmte i chih a nu-le-pa te uh le, theihngei, mi muanhuai leh ei lawmte mah khong ahihna uah huailam ah bangmah genbuai ngai kasa kei uhi.

PATHIANNI A PETROL ZON. Anu Vung (ka nau zi) bel amau ka taihsan vek dek uh lungkim law khollou, lah hon khou ngam chiahlou in, “Huai Champhai a bang eita na va hih ding uh? Lampi hoih louhlouh toh, ka nak peih kei e” khong a chichi sim hi. Bangteng hileh ki genkhata lakloh ahihna ah “va honeymoon thak phing le i hi mai kei dia” chi in 18 December, 2011, Pathianni kikhop tawp a kipankhe ding in ka geel uhi. Himahleh ani a hong tun chiangin “lamkal a haksatna le omthei, zankhang pi a Champhai tun sangin i zin thou di leh tunbaih hoihzaw, kikhawm lou in zingpai mai ni” ka chi thak uhi. Zing ann nekhin dak 9 lakin inn akipan ka paikhia ua, Eden Thar a Lalsanglian & Sons petrol pump Pathianni a kihong sek a ka va pai uleh “Petrol ka neihlouhna uh sawt simta” ana chi ua, aban lama paiphei in Company peng a Pu Zatawn a, Lalboi Filling Station ana kihon khak zenzen leh chia ka va et uleh ana kihong tuanlou ahihman in a khangzeka Pu P.K.Singson a tan kava taisuk ua, huaile ana ki hong tuan kei hi. Pu Zatawn kihoupih thei leh a managerte khong un inlam khong a kol nei kha u hiam chi in Aizawla a omlai a a phone number ka neihkhak ka dial leh kikhawm ahi ding ua, ana ki switch off zel hi.

Motor sunga omsa teng toh Champhai bel ki tungzou kha ding, hilele Mizoram i chih hi gentheihlouh ahihna khat a oma, Champhai bang ah petrol ana vang kha zenzen leh buaihuai ding chi in Bawngkawn, Ramhlun a tegel leh Ngaizel ate a kihong a om kha zenzen hiam chi’n kava en kual ua, kuamah a hong ana omkei uhi. Lampi omsun chu Vanapa Hall kianga Mizofed sun dak 12  a kihong ding ngak ahita mai hi. Tungbaih uta, kikhawmlou a pai sawm, kikhop tawp hun khong maha kipat ngai ding a hong bang sim hi. Ngaizel a pump ah vaite’n a tual ana phiatsiang ua, amau apan a bangzah hiam muhtheih dan a om khak leh chia ka va dot u leh a pama dawr a black a kizuak ahihdan hon hilh a. “Utleh a tun a i tun zoh nak leh aban zaw Champhai ah ngaihtuah mai ni” chi in huai dawr a XP litre guk thunin ka pai ua, Aizawl khosung ka pelh chiang un dak 11:30 bang a gingta hi. Kong pai u leh Zemabawk khangzek apan lampi ana hoihkeilaw sim paha, “Lamtawn a huchi ding bang ana hih zenzen le tuh.. a bang poimoh lua om le hilou zaw hia” chih khong lungsim ah a hong lutthei sim pah hi.
Bangteng hileh Tuirial tan khong en suk himhim ni in, aban lam ana hoih tuan kei leh i kik mai ding” ka kichi ua, ka paizom zel uhi. Ka paizel u leh Tuirial banlam ah lampi a dan ana omzaw in paipai theih vanglak hi. “Nupa a motor khata tuanga hichibang hunzat le manpha thou hiven” ka chi mai ua, lampi neu leh kawi mahmah ahihmanin ki hattai ngamlou hi. Gintak sangin Pathianni dingin lampi ah gari tai muh ding, phak ding, makhelh ding leh kipelh pih ding ana omom vanglak hi. Champhai lam a hoh dek mah ahi di uam avangkim in nungak leh tangval ahi di uam ah, numei leh pasal bike a kipua muhding bang a om zel hi.

ZIN TUNNA. Champhai a kuamah subuai lou ding in Tourist Lodge a tun ding ka chihdan uh ahi a, tulai kuamah khualzin omlou ding ahih chiangin Room muhlouh chih om ken teh chia, room booking lam ka ngaihsak louh himhim uh himahleh mialtun bang hitale, zan a room va kan lunglung sangin “Ginzabiak (laigelhsiam Kimboipa nau) phone inla, Tourist Lodge ah room hon na book sak in chi-in” chia ka lawmnu ka sawl leh a phone khethei keia, Aizawl-a a u Muanching ka dot u leh “amau Zokhawthar a om un chin, phone khiak haksa lua ahi” a chi a. Huchia Zokhawthar a om uh ahihleh chi’n Thangbawi leh apu uh Zampu (lawmpa Ngulkhanzam Neihsial) le ka phone nawn tuan kei uhi. Amau lawi hi signboard omlouhna office a semte ahi ua, gensau dah mai ni. Lamsau thou mahleh khawl khollou in ka paizel ua, nitaklam dak 5 khong in Champhai ka naihta mahmah uh chih dingin Champhai a Pa Thang (Customs te heutupa) in hon phone a, ka tunna uh hon dong a, khosung lutdek phial ka hihdan uh hilh in kingakna ding le Tourist Lodge chi ka hih dan u leh a zingchiang nitaklam a amau inn a va pawt ding in ann le nekawm ngal ding chi ka hihdan khong uh ka hilh ngal hi.
Khosung ka lut chiang un khua bang ana mialta a, kholai mun ka theihna khong omsim melmual mahleh Tourist Lodge zotna ding lampi ka paina uh kimuanglou sim in mi 3 bang ka dot nung un ka tung khong uhi. Anhuan lam saite’n Tourist Lodge anhuanin kong a mei chih in ana awi ua, room a omleh omlouh ka dot leh om ahidan hon hilh ua, va ki register ngal in Cottage khat hon piak uah ka paipah ua, ka nget bang un kisilna ding tuilum hong pepah uhi. A Omdan ua pan huchibang hun a, “Numei leh pasal kop khat hong tungmawk, nupa hile uh lah a tate uh bang omdia” hon chisim uh hileh kilawm kasa a, mukmul bang lah kiatlouhna sawtsimta, lampi hoihlouhna khong a leivui khu a ki nim sim, mai bang zol sim ahihbanah a gim le kigimsim ahih man-in mel etin zu dawn dinga  hon gingta ahi ngei dingin ka koiha, a hong buaipihpa’n a nak(nose) in gimzak ding a om diam chi hileh kilawm in a dik ging zatzat seka, bangmah gim zak bel a nei ding in ka gingta kei hi. Ni’n lele ki uih man hial lou ding ahihman in. Kisil khin ann ka ne pah ua, annek khit chu zanhun ahita a, gen nawn dah ni.
A Zing chiang zingkal thou phet, Room a intercom om mahleh huai zanglou in anhuan inlam a te kianga singpi ngen di aka va pai khiak leh anhuanin kong ah mi khat in hon thei lotel mahmah kawmin “Nou nupa kia maw? Na tate uh la?” chi’n hon donga. “Zannitak a annek lai a le, na gei ua tu hi unga, non theih mel kei sim kasa a kon houpih kei a” a chih behlap chiangin, lungsim khatin anhuan in lama semte kiang ah “A gen na za uhia, nupa ka hih u kha..” a chi phei masa sim paha, kong kihou chiang un huai mipa Aizawla ka omlai ua, ka vengte uh ana hia, SBI-te motor heek, a pute Champhai a hohpih ana hi hi.
KUAN KHETA. Abul a gensa bang in zingkal ann nelou in Rih Dil lam manoh in ka kipankhe pah ua, bangtan hiam ka pai nung un Pa Thangin hon phone a, “Hong pi angai diam?” a hon chi a, ke’n le “Tu in Zokhawthar manoh in ka ki pankhe khinta ua, nitaklam nou inn a ann hong kine ding hiven, kong tun chiang un ka lawmnu’n Champhai bazar enkual nuam ahihmanin a kul leh Nu Vung (a zi) ka na phone ding ua, ama’n hong makaih mai leh maw” ka chih leh aman le “Aw le” a chi mai a, ka kihou sau nawn kei uhi.

Gamgi ka tun chiang un Customs office konga CRP (hia) sepaih duty-te kiang ah Zampu-te office ka dot uleh a saklam a khosung lam, VCP pa in lam hon kawkmuh uh ahihmanin ka gingta pha kei hi. Pa Thang phone a Zampu number ka dotleh hon piakpen kei neihsa mah, a zat nawnlouh pen ana hi a, ki phone thei tuanlou hi. Pa Thangin a inspector uh Haokip, leibul a duty a om ahihdan hon hilh ahihmanin gari Custom office geia koih a leibul a Custom duty post ka va et uleh Pu Haokip ka mupah uhi. Amah pen khatvei Aizawl ka zin ua ka naute inn a Pa Thang in hon tonpih, kimukha sa, kitheisa ka hi ua, Zampute office khong leh a phone number khong ka dot u leh aman Zampu hon dial khe pah a, ka kihou u leh Champhai a om ahihdan uh ka thei thak ua, Ginzabiak le a zanni a nna toh kisai a Champhai a ana hoha, giak den ahihdan ka thei uhi.
Zampu i gen leh, hiai ka gelh lai in amau lawi in promotion mu uh ahihdan internet  a om zengzung ka mu a, ken le promotion muteng ka kipahpihna hiai ah kon gen ngal mai ding. Amah, Zampu leh Khansiam promoted cadre a posting a lunggulhna mun uh atan ding uh ka deihsak a, a tan zoh kei u lehlah Zampu chu India gam mong dang khat va tung nawn di dan ahihtuak a, Khansiam pen tuh a lohchin zoh kei lele kum nawn chianga khokhat a ki omthei dingdan ei ve ka chisim hi.

BIAKA NGAK PHOT. E’n naute chih bawla Ginzabiak i chih gaihgaih vial leh Pu Haokip in huailam gim nam sakin Biaka hon chih ngeingai chingin hong hi law ngut ahihman ken le huai dan in ka zang ngal mai hi. Ka kihou lai ua Zampu in Biaka le ama kianga om ahih a gen chiangin amah le ka houpih a “Ka nna ka zou hak kei ding, honna ngak le u chin bike in ka hong tai suk dinga, dakkal khat le a lutkei ding” a chih manin leh zing lam dak 9:30 khong hi pan hiven Rih Dil a hoh pih ding in amah kana ngakta uhi. Pu Haokip in le “Biaka a hong tunhak na khat a om leh, tulai van le hong paitam lou hiven, ke’n le kon hohpih thei ding” a chi a. Gamla lou ban ah hoh khakna sa himahleh kougel kia va hoh lukluk sangin a mun lama ana omsa kua hiam khat toh kihoh leh kipawlching zaw dia nop leng nuam zaw ding ka chihman ahi a, lawmnu’n bel “Kuamah ngakngak a ngai sam. Ei gel va hohtou le hi mai eivoi” a chichi na a.

Bangteng hileh “Biak ngak kawmin Chiau gal lam a pai in, ann khong va ne le” ka chih leh Pu Haokip hong dingkhia in hon paipih pah a. Leibul kawlgam custom lamte duty na gei taklampanga lampi paisuk ah hon paipih ngal a, dawr liansim, Chiau a dinga a lianpen pawl hi maithei ding khat, “Van kimna pen ahi” a chih ah hon lutpih a, bangbang ahiam ka en uhi. A ngaktu nu le nupi fel mel mahmah, duang ching zetzat khat ahi a, kawlpau, lusei pau, tedim pau khong in pau ziahziah thei vek hi.  Huai apan a ka pawt khit un aban a dawr teng zu zuakna ahi deuh veka, “Pu Haokip in zu zuakna lam hon fan pih masa eive le maw” ka chihleh a nui sim heuhau a, dawr khenkhat ah international/multinational brand minthang taktak ana ki display a thawl khenkhat bang let a lian, tehmoh louh dia Keuhthang lu sanga lianzaw ding khong a oma, thawl khenkhat bem pengpong zozen a Chivas chih khong a om hi. Pu Haokip in a bawm liante 10000/- man khong ahihdan a hon gen chiangin ka ngaihtuahna a hong lut vat khat a om hi.
ZU 10000 MAN. Pute Aizawl a hong zin nikhua ua dawn ding ngaihtuah sak a ngaih chianga Aizawl a seppihte ngaihtuah theih quality-te lah deihlou uh ahihman a, khatvei ka naupa ka ngaihtuah sak leh Champhai lama PaThang kiang mah a ana gen hiven, Johny Walker-te Black Label leh Seagram’s 100 Pipers litre khat takna thawl khat 2000 man hon arrange ua, huai atheih chianga Aizawl a ka seppihte uh khat in “Pu Hawla (Mizoram CM) in a dawnte thawl khat 10000/- man, Champhai lama a leisek ahi a chi uh”, a chi a. “Thawl khat 10000/- man bang brand khong ahi  tel de aw” ka na chihsim leh hiaite khong gen hi nguttak  ding uh eive ka chita hi. Huai apan pawtkhia in a saklam ah lamgeia mehzuakna a Burma badam khong lei in, dawr ah van neu chikchik khong ka lei khit chiang un anne ding ka chih u leh Haokip in pautam louin a kawm khat ah hon paipih galgal in Mizo hotel ah hon lutpih hi. Hon lutpih chile lah ama’n ne utlou in “Kei a ding huai a kihuan ahi. Na hong pai ding uh hon hilh khol hile u chin nou a ding le ana kihuansak leh hoih ding hi a” chi’n khouh zohlouh in hon taisan teitei zel hi.
Chiau a ka zin masak lai u ka neek uh voksa leh aksa hiven, meh khenkhat vinegar khong toh a soisak uh hileh kilawm tak a thuk valval pawl bang a oma, ankampak a tui neilou a sathau a minphang sim a kan  bang a oma, eilam mehhuan toh kibang khollou ahihna ah limlaw kholkei lele a huandan tuam deuh himhim ahihna ah leh a serve dan khong uh le hong tuam deuh ahihmanin a nek nuamtuamna khat om kasa a. A hong serve-tu nungak nihte bang Lusei pau in pau mahle uh Pawi lamte ahih tuak ua, huchibang pian deuh khat a ne ding i chih leh Haokip in Lusei-te a khat ah hong koih ahihtak chiangin  va pawtkhiak nawn di lah hilou deuh in ka omkha uhi. “Aksa leh voksa buh toh a chawmsa (polhsa) a om” a chi ua, “A polhsa lou la?” ka chihleh “A om chu a omthei  dia, a buaihuai deuh ding. Ngak zek a ngai dia, plate khat Rs120/- ahi ding” achi ua, huchi ahihleh “Voksa, athau tellou in hon pe mai un” ka chi uhi.
NGAPIH NEKHA KA DIAM AH. Bowl lian law tellou a dim a buh kithuk, a buh tunga voksa tui san pian ki sung nilhnelh zek leh tanglian lawlou a ki-at, voksa tang thum hiam kikoih table tung ah a hong lui ua, anekna ding sikkeu toh a hawp ding mehtui, anthul (anthur) teh toh manta kihuan khawm, ngathu ka chih dek chiangin lah hikeileh kilawm kasa sim zel, nga tin houh a diam ki soh zek, i hawpleh thuk velval in thaksim, lim mahmah toh a hong pia uhi.  Tu a ka ngaihtuah thak chiangin “Aw.. Ngapih a chih uh a kei dia ka chisim thak hi”. Ka lawinu’n ann hong piak uh a muh-a a hon nekpat chiang in “Sa kha hichidan a tawm chikchik a nek ding mah ahi” chi in ana pakta ten hi. Ann pen a tamlam ahihleh Khasi hotel a plate khat a serve zah sang un a tam zaw deuh maithei, annhai loute a dingin kuangkhat gilvahna tham ahi thou hi. Ahihhangin buhpen man khollou leh kimat khollou ahihna ah ken bel ka pahtat lamtak ahi a, chih chu ne ekek in tampi ne lele poi khollou ding ka chihman in. Extra plate khat tuak ka lakbeh chiang un kipak sim ahi di uam ah, a nihveina ah a sa bang a hon telhtam zaw ua, mehtui bang i hawpgai leh phur takin hong pepah saisai uhi. Ka lawmnu second plate gai zoulou ahihmanin a kimkhat ka gaih sak nawna, plate nih leh a lang ne in ki hi biuhbeuh leh vah hun lel hi in ka kithei hi.

Annek khit in Chiau bazar ah ka vak zek lai ua, bangbang hiam enin lim laktuak ka sak khenkhat ka la zek a, a tawpin “Biaka le hong tungta ven chia, luigal lam ah kik nawnta ni” ka kichi ua, leibul ah Burma sepaihte’n limlak a phalkei khak u leh chi in amau lim kilakpih dinga ka zot uleh a utkei simna ua, a khonung in a hong utlaw thak ua, lawinu toh leibul ah lim kala hi.
Kawlgam lam apan eilam gal a paiphei a Pu Haokip i dot leh Biaka hong tungsuk nailou ahih a gena, ka phone chiang un lah a “not reachable” zel hi. Nilum awi kawmin leibul ah ka tu ua, huai  sungin gamgi a sumdawnna leh thil kivei dan a dawktheite bangzah hiam ka mu ka zual hi. A duty dan uh ka mu a, a den zeka  galkhat lama kangtalai a numei hon ana kihawl ka muhte “Naupang lah hi zezen lou ua, hiaite le” ka na chihsim a omzia hong chiangta hi.
Van lom lianpipi a kitun, kangtalai dimdim a numei 6 lam khong, amalam a ahektu dia khat tu adangte’n a nunglam leh apang khonga pang a hon sawn phei tonton in lei tung ah hon tawl galkai zel ua, Pu Haokip leh a sepaihte’n ten “Packet engzat nge?” chih leh “Aneitu?” chih khong ana dong gaihgaih in ziaklouhbu neu khat ah ana chiamteh zel uhi. Nilum awi kawma a duty dan uh ka muh, office khong a customer lungawilou deal khak hiam staff genhak deal  khong toh tehin noptuak bang va sak dek sim in a om hi. Pu Haokip’ sepaihte i chih chiangin, pasal, uniform, thau chih khong lungsim ah a om maithei, huchidan hilou in thau leh uniform tellou, melse khollou nungak lai ahi di uam, kum lam a tuh nungak ahih nawn uh ginhuai chiahlou chih khong ahi. A khen chiangin vanneitu nungakte bangin Pu Haokip kiang ah “Chrismas present in min  ngaidam mai rawh” peuha hong chi thei zel uhi.
A kallak a Biaka ka phone zel chiang un ki phone khe thei tuanlou hi. Ana kihou laklohta a kihih manin ngak zek lai hong hoih ding abang zel a, lawinu bang in ka nih ua va paimai a hon sawmta hi.  Huchia van hon tolhte uh Customte duty na gei kong tual ah a siahvum ua, ka om sung ua van hongpaite - eichawp, polythene, khedap, puan, zanah chih khong ahi.  Eichawp a chih uh Burma nektheih i chih maite ahi a, voksa banah Mizoram a kuva tunna ding leh lamgeia Bazar nupite’n suaklu/tengtere suksa tunna dinga azat uh polythene neu tiuhteuhte leh Rambo polethene liante banah Zozial a kizang zanahte khong Chiaugal lam a hong kipan ngen ana hihlam ka phawk pan hi. “Hiaite a custom duty na lak zel uh maw?” chia ka dotna Pu Haokip in hon dawnna pen va gelh chi di a diam ah, Champhai bang ah target sangtak a nei ua, huai target hih buchinna ding a poimoh ahi chihdan in chianglou takin gelh lel  mai ni.  Gintaklouh lamlam plywood bangle kangtalai trip khat hon hawlphei ngut ve uh aw. “Hiai Chiau a van hong paite, Burma, a koitak apan hong kipan ahi ding?” chia ka dotna pen Pu Haokip in theisiam ngellou a diam ah, (Paite pau siamlaw keileh kilawm sa a siam dandan a Thadou pau a thual a ngaih ton a om seka) hon dawng mang keia, kenle ka dong tuantuan nawnkei hi.
CHIAU GEN LAI DING. Amalam a Chiau i genna ah nutsiat khak khenkhat thukalzeh danin genlut nawn  le. Chiau population bangzah a pha diam record leh pansan omlou in genhak kasa hi. Kholian hikei mahleh gamgi a om ahihna ah kho poimoh ahi a chihlouh theih kei ding. Akho mite, Pu BJ Thang Hausing, NA CI SE HIA facebook group a pupi in hon hilh dan in nam chiteng teng khawm, kihel gawp - Falam, Haka, Tedim, Kawl, Lusei om in pau tualleng in Lusei pau kizang chih ahi. A gen zelna ah vengsak lam teng bang Laitui lam suak Zomi vive hihtuak hi.
Amah Pu BJ pen Chiau khua a kipan tu-a gam thumna ngaka Malaysia a om, internet a ka kitheihkhak uh ahi a, bangchiteng in chiamnuihta leng heh ngeilou ahihmanin ka kineel mahmah uhi. Azi neih chianga Chiau a goh ding sial lim khong NCSH group a post a kum bangzah hiam ana kikum dimdem khinta ka hihman un Chiau ka pai khak chianga a inn ua va hoh ding ka chih mah hiven. Ka badam leina gei ua Bazar nupite ka dot mawk leh, a mintawn hon lehdota, ken lah genthei nawnlou, a kankhe zoulou ka suak hi.  Chiau ka paima Pu BJ kianga  a inn uh omna leh ama mintawn bang ana dong kha hileng hoih di hia chihsim in a om hi. Bazar nupi pen eipau a ka dot mawk leh eipau mah in hong dawng hi. Ahihhang eipau bel nakzat nuamlou in Lusei pau in houpih le utzaw pian in thei ing.
MELTHEIH NEIH. Hiai Pu BJ thu kon genkhakna toh kisai thildang khat lem leh lemlou in kon kailut nawn zual ding. A diakin, eipawl bang, i paina na a meltheih/tanau i neihleh nuamsa a kizongkhe sekte ihi hi. Sapte leh gamdang mi khong a pai ngeilouhna ua a pai chiang un map khong pansan in amau leh amau ki toudelh thei mai uh bang mahleh eipawl bel ki huchi khollou adiam, khopi khong a i zin chiang bangin le meltheih hiam, tanau hiam, eimi kuahiam zonkhiak theih a omleh zonkhiak i ut sek hi. Hithei bang hileh airport/train station a honna dawn ding bang om leh ki-ut lai hi. Huaiziak ahi ngei ding, internet email group khong ah koigam hiam zin ngeilouhna a zin dekte khong in huai gam a om eimi a theikha na om uhiam chih khong in kan sek uhi. Khopi, gamdang genlouh, ei zoudawn khua, i pianna khua, “ka khua uh” i chihchih bang ah kum tampi nung in va pai in kuamah honna thei ana omnawn keileh ahihke’h en kuamah i theih om nawn kei mawk leh mikhual lua kisakna om mai hi. Huchidan khong ziak mah ahi diamah, inteeknu’n “Kuamah chichi louin eigel va hoh in kikbaih zaw le eive” chi zel mahleh Biaka bang ka hohna ding ua hon hohpih dingin ka beisei ngam mai a, aman le nial dingin hon koihlou hial hi. Pu Haokip nangawnin “Biaka a manhak leh ken kon hohpih ding” a chichi a, himahleh amah bel ka beisei ngam kei, a van uh le hong paipai ahihna ah hong hoh thei vual ahi kei bok.
RIH DIL. Zarda pan (Zokhawthar a om nasa kha di ua, ka puak uh) khong Pu Haokipte toh hai zel, houlim kawm zel a nilum a kana tut uleh dak 11 lak khongin Biaka a hong tung suk hi. Hiai Zokhawthar sumdawnna leh a kikaihmatpihte gengen nawnlou in aban Rih lam ah masawn phot ta leng. Vahoh sawma i gentouh nilouh pen Rih Dil ahi a, a mellatdan lehkhaden a toka(hearts) i chih a bang a,  a kilawmna kia hilou in hiai dil in nidanglai Zosuante khovel ah mun poimoh tak a luah hi.
A tanchin gen leh sak tam mahleh thei senglou i hihmanin, tam i gen thei kei ding. A tanchin gelhna laibu bawl bangle a om tham a, nidang in kua a ahiam copy khat ka mu ngei a, lah ka simkha kei hi. Rihkhawdar kho kiang a om ahi a, mual in a um kimvel, munzang lianpi lai a tui kiching ahi a chih theih ding. A kimvel ah mun ngil leh tanzau, field dan a om a, lehlam ah bel tuilou khong kibawl abang hi. Amun a nuam a tulai a holiday zatna ding facility tuamtuam kimdeuh in om in a lampi bang hoih leh international tourist hip zou mahmah ding in a ginhuai hi.  Agei lak ah singkung chi tuam deuh, mundang a om khollou a pou a, tuklam chiang in lei nip in huailak a taa bawngte khong tang in a sihloh thei uh a kichi.
Pipute gintak dan in mihing i sih khit chianga misikhua paina ding a alou theilou a hiai dil totkhak/kan ngai ahi. Mizoram in kineisak deuh in “Mizoram a dil lianpen, Burma a om” chizen sek mahle uh, hiai dil hi Zosuante sahkhua, sihnung vai ah telkha vek sim ding in a gintak huai. Thadou, Kom, Anal chih lamte khong in bang a chi gen di uam ka theikei, eilawi misi khua lampi ah chu a telkha ngei hi. A tanchin i kan ding zah a kan zoulou, sui zoulou lam ki hi ding in a gintak huai a, naupangte lungsim bang ah le Rih Dil chih ana omkha himhim leh chihman a a neulai ua ka na hohpih mah ahi. Tutung bel ki zawn zou nawnlou a suak a hiven.
Hiai dil a thukdan hoihtak a tehna om tadih khollou ahi ding, gendan tuamtuam om abang. Lam bangzah a thuk a chi uhia, Mizoram khong ah a gen zatzat thei pawl bang chu a om ua, hilele huaite kingakna tak taktak ahih a ginhuai kei. C.Lalsiamthanga, Dept. of Mizo, Govt. Champhai College in a gendan in AD 1700 lak vel in Turkish ahiam Portuguese sumdawngte’n hiai dil sung a gou manpha a om gingta in a tui thehkang sawm in pan a la ua, a laihna ua tui a hong luan takin dragon sau leh lianpi toh aki maituah ua, lau gawp in a tawpsan ua, huai nung kuamah in huaidan a hih ngam nawn kei a chi hi. Burma Buddhist siampute’n le hiai dil sung ah gul lianpi, dragon toh kibang sim om dan in a ngai ua, tuni in le a gal langkhat lam ah gul lem a tak uh muhtheih ding in a om hi. Dragon a nu leh apa om dan in a ngai ua, miteng in mutheilou in a dragon in aki muhsak nopte kia in muthei dan in a gen uh chih ahi.
Biaka hong tungta ahih chiang in ka thum un ka taitou ua Rih Dil ka tung pah uhi. Tutung pen Zolawkta toh ka hoh lai sang un ana tuam deuh hi. Ana kikhek diak leh ana kibat nawnlouhna hi a ka theihte – a kimvel a mualte ah sing-le-lou ana tawmzaw abang a, Dil gei zek ah Restaurant liansim ana om, a nunglam ah mi bangzah hiam tuttheihna ding a tung nahpa a kikhuh bukta bangzah hiam ana om leh a saklam a tourist tun theihna ding Burma sorkal in cottage bangzah hiam a bawl uh ahi pen ding. A dil ah leng boating in a paitheih a, huai leng ana kikhek khat chu ahi ve.
Restaurant ah ka va hoh tei ua, a ngakte kawlte khong hiding ka sak sim leh Mizo pau zang ngen ana hi vanglak uhi. Nek ding leh dawn ding a tam vak kei a, zu leh beer lam bel a tam mahmah thepthup hi. Rih dil veh a kuan mi tamzawte zukhapna munpi Mizoram a kipan ahih man ua zu lam mah paipen ahi de aw chih bang
l
lungsim ah a om hi. Ka thil nek uh amin le ka thei nawn kei, Biaka in zaw hon hilh hi a. Restaurant apan ka pawt chiang un a nunglam ah beer bottle kisiah vum mun bangzah hiam a om ka mu a, Biaka in “Zawlaidi bawm ding a Mizoramte’n lei a hong paw sek uh ahi” a chi a. Huai ka zak leh a koilam ngaihtuah kha ka diam ah, ngaihtuahna ah, “Nisuak chih louh ngal khosak lam a kipan thilhoih bangmah a om kei” a chih sek khong uh a hong lang mawkmawk a. Mizoram product minthang a kigen, Zawlaidi wine, bottled na ding a Burmate beer buklui khong va lak chih mawngmawng chih khong in a hon zuitou zomah hi.

No comments:

Post a Comment