Nov 20, 2020

Singtangmeh

Ei singtangmeh a omlouhna muna i omkhak chiangin va kingaina diakse hi. Muhkhak chiang bangin etlah manin lei huaiham khak sekin om hi. Singtangmeh i chihin a huap zau dinga, hiai teng ahi chilouin atangpi in anteh, agah, adawng, a gui, abal, sa leh nga tuamtuam, tengkol khongtan vaite khong’ neklouh i nekte i hisak ding. Vaite nek - a huandan leh a nekdan tuama i nekte le huam ding hi. I nek chianga limtuamlua hikkholkei mahleh eimeh (singtangmeh) chia koihna i neihmana duhna, lunggulhna i neihpen pichinsak a oma lungkimna i neih kha a value hipen ding hi. Huai a om ziaka Delhi khonga le Eastern Delight chih khong om theia, tulam chiang banga nekmun (restaurant) khongle tampi omta hihtuak hi.

Naga Dish, Manipuri Dish, Assamese Dish, Khasi Dish chihmin zangin mun tuamtuam ah nekmun (restaurant) omvekta a, Naga Dish bang kilang diak abang hi. Hiai lamah  Zosuante’n i kimkiangte delh zek ngai leh kilawm. Nekbawlin zuak tawk lele zuaktheih ding a min mahle poimoh ahihna oma, huai minvuah ding haksatna om deuh a de aw chihsimin om hi. Hmar Dish, Paite Dish, Thadou Dish va chih lah chi in Kuki, Zomi, Mizo chihte va zang dekle ei sung maha ana gimneih bang le a omthei banah namdang laka zuak haksa dinga, Zo Dishes, Zo Ethic Foods chia a brand dia ZO mah zangle kikop vek theihin zuaknoppen maithei. A brand dana thansak zoh le  a poimohna om ahihna ah. Indian ahihkeileh Chinese Restaurant i chih chianga nek muh dia lametdan khat ompah hi. Naga leh Khasi dish bang le huchikhin sim hi. ZO sungah bai, (Hmar bai hi seselou) voksarep leh antam, bawngkhe, bawngsung, vokkhe, mehtumawl, vaimimchim, sathumeh, buhman leh voksa sipi a huan, sihzou mehpok etc utut omta ve.  


Anteh leh thildang eipawl’ nekte South East Asia lamte in le ana nek uh tampi om ahihmanin gamdang – Europe, America khonga omte in le a omna ua Asian Market a om nakleh va naihzel mai un,  singtangmeh (eilam meh) i chih khenkhat va lei zelthei zel uhi. America khong ah bel eilam mi – Mizo/Zomi pemte’ huan lianpipi bawla singtangmeh ching leh zuak bangle omta ua, va ngawltuanlou uh hihtuak. Gamlaka sakhi leh luia nga khong bangle a gam danin mat a phalzah/phaldan dungzui a va beng va kap ua, va man ua, gamsa leh luinga bang eilam sanga baihlamsazaw uh houh a bang vial hi. Manasseh unau a va pemten le Israel gam khongah eilam haichi a hoih leh a gam toh kingeihte ching mahmah ding un a gintak huai, i omna na a kitchen garden bawla anteh leh haichi ching pahpahte i hihna ah.

India gam, eilak hilou lakah Guwahati ah singtangmeh tamin eilam sanga le a kimanzaw tampi om ding hi. Eilam mi Meghalaya a Ri Bhoi District a khua sata leipi bawl, anteh ching a ombanah, Guwahati kima Boro, Garo etc ten singzual bang na ne sam ua, a neklouh uh sihzou, huihu, singthupi khong bangle eilamte zuak a muh chiang un hon zuak mai uhi. Meitei nupi honkhatin Dimapur apan singtangmeh  hon tolhsuk zomah in amau Meitei mehte toh zuakkhom  uhi. Meghalaya, Arunachal, Nagaland te anteh  khenkhat eilam in kine khollou, ei nek khenkhat amau ne khollou zel uh ahihna ah Guwahati a singtangmeh hong kisukkhawm chikimpen suak hi. Huai thei in khenkhatin gamthuklam a khopite a thot dingin Guwahati apan hon lak chiangun mehman bang hong tamdeuh leh hong muhhak deuh pawl bang om hileh kilawm hi. Bawngsa man le nidang toh tehin tamta in a sung bang muhhak simta hi.


Singtangmeh i ngaihnat leh i duhdet ahihna ah, i gam beka kumtawna lei ding omsak leh nekzonna a zattheihdan ngaihtuah poimoh leh kulta hi. I gam i leia teng i kichi a, i gam ah a leitang i neia, tutanin leihoih lai in haichi tampi, sing-leh-lou inle ngeih hi. Hinapi in haichi, mehding khong Lamka khopi bangah kidaih hetlou in aman tam mahmah abang hi. Anteh-louhing tamtak a hunbi (season) kia a om, a hunloua muhding omhetlou mai hi. Hiai kongah bel unau Mizoramte delhtheih dingin ana madawk vanglak uh abang hi. Amau le “Awi! Aizawl hi chu a mak lutuk, englai pawhin behlawi lei tur a awm” khong a chisek namah ua, tuklai, khallai leh hun tengah maiteh, mainou, beteh, singthupi khong Aizawl Bazar a muhding omsim mai hi. A hun (season) lai banga kumtawn a kidaihtaka om zihziah hial bel ahituan khol sam kei. A youtube khong uh i etchia singthupi lei, khangkhuh lei, singzual lei, tomato lei, mehnal lei etc neia ching om souhsouh  ua, louching khat chiachia  khong haichilei a nei mai uhi.  Aizawl khopi a mehman tawm tuankei mahleh huchia a chin chiangun a chingte a dinga nekzonna chinga mipite a dia lah meh lei ding om ahihmanin vaigam apan antang leh bangbang ahiam lalut tawk le uh le singtangmeh lamah kitoudelhna hisim mai uhi. Tomato chingte bangin le a tomato lei ua kumkhata thumvei bang a chin chiangun nekzonna hoih khat hong hi mai hi.


Ngakah chih bang i ngaihnat leh lim i sak mahmahte laka khat ahi a, a hing hi in a hou hitaleh lim hi. Mizoram ah YMAten lui khenkhat ah kepbit leh punsak deihman a mat khamin vengbit uhi. Ngakah i chih ngapum thutha ahi a, phalbi lama luigei tui daina a hong paikhia ahihmanun mat baihlam hi. Tulai  Lamka kim khonga resort bawla lui/dil khong bawltheita i hihna ah a natural environment toh kibangtheipen a tui omsaka ngapum leh i gama luia om nga chituamtuam khoi theih mahmah ding hi. Fishery pond a nga le khoithei thou i hihna ah i lui ngate le hihtheihlouhna ding omlou ding hi. Tuisiang leh luansak chu a poimoh maithei. Nga khat sunga a tui a tam dan i theichiata, man hetlou in kum khat bang koih le i nga punghat mahmah dinga, kum nih/thum sung bang manlou in a tui keuhsak vek le i gama luia nga lim taktakte zuaktheih leh hauhsakpih theih ki nei ding hi.


Pomin pom kei le Lamka zangin thil tampi a Mizoramte enton leh zui i hihna ah i genzek mehlei khong lunglutten ana ngaihtuahsau thei ding un i gingta hi. Himahleh amau toh eigam akibatlouhna a om zek ding. A state sorkal nuaia Horticulture, Fishery, Veterinary, Rural Dept. etc in nasemte a  phungvuh dan un ei state lamet theih khollou ding hi. Himahleh i tupleh hihmoh hituanlou ding hi. Tuni in i gam ah lamlian tunlouhna a omnawn mang kei, mipite hi in hausate hileh i gam bangchi zat phattuam ding chih nakpia gel hunta hi. Zatlouh gam-awng dana omte eisanga theizaw i sorkar lamin hon etlahsak ahi ding ua, forest leh wildlife dan khong hon zatkhum chiang un gen theih  nei manglouin  a sum i suak mai hi. Lamka kimlaka i resort leh restaurant te hoih mahleh a polam apan tourist lutlou in bangtan a paizou diam chih om ding hi. Act East policy a chih khong uh le suithuk deuha ana kiginkholh deuh kul tuak hi. South East Asia mun tampi toh i gam hong kizom leh i gam a thil omte leh a leitang mahmah le nak manphat lotel ding a mipi le huchibang dinmun a khosa thei dinga lungput i na neih a kulna om ding hi. MLA, MDC politics tan lela buala eisung kinawkna polama dakkhiak hoih ding hi. I kimkianga ei i kitheih sanga honna theizawte deihdan lampi zuihnawnlouh sawm le.

I gam manpha kepbit leh zatphattuam dan zonga a kulleh nakpi a lungsim leh tha leh zung senga panlak  hun hita ding hi. Gamlaka pou singkung leh loupa, meh ding ahihkeileh bang ahiam a i zat phattuamte a acre a acre in chin theih dinga, meh dinga i deuh anteh-louhing, a bal, agah i duhte  nakpi in ching lehang zuakmoh ding om nawnlou hi. Kum bangzah hiam paita apanin Lamka khong mah ah belam leh kel khoi  hon pankhe pawl a om ua, koilama bang idea a hong kipan ahidiam ah, pahtakhuai mahmah uhi. Himahleh huaiten le Lamka zang deihkhop ngahzoulou uh hileh kilawmin alang hi. Kum thum/li vel paita a inlam pailai inkuan nekkhopna dia Gangpimuala belam lei dia ka va dawp uleh a neiten hon leisakthou mahle uh, neuthei deuhlai sa a phal chiahlou lam ana hi uhi.

Denlamin i omna na a haichi ching pahpahte i hih i genkha a, ahimah, a dikmah ahi. Himahleh i chindan pen a zuakdi lunggelna tan tunglou hi. Singtang khua khata zawngtah, sahawk, saisek etc kung bangzah hiam a omleh a gahhuna a neiten le neseng tuanlou ahihman un khozangin ki nekpih mai hi. Midangten le baihlam taka suan a a kung neihchiat theih himahleh na ki huchi khollou hi. Huchibang lungput pen ana zuitou lailai i hihna khat a om hi. Zuak dingin haichi, singkung, gan khatpeuh nakpi in ching/khoi le lohchinlouhluat om dingin a gintakhuai kei. Adiakin i duh leh ngaihnat i singtangmehte bang Lamka, Manupir sunga kidaih ding chingzou bek ni. Huaisanga tamzaw i chinzoh leh i kianga singtangmi omna state tuamtuam a oma, Delhi, Bangalore tan le courier theihta hi. America, Europe leh gam tuamtuama Asian Market a anteh louhing leh Asia mite duh a zuakte uh leh Thailand, China etc khonga pan a puaklut vek hithou hi. I chintam a i hauh zoh peuh leh a zuakna buaipih ding, marketing lam sai ding le hong om mai ding hi.




19.11.2020

No comments:

Post a Comment