Jul 27, 2008

NAM MIN TOH KISAI KAMKHAT

SHILLONG TANGA Khasi khangthakte’n “Misou” (Mizo) a chih lai un a upa lamte’n Lushai chih a zang se uh a bang hi. Bangziak ahi de aw i chih leh, tu a Mizoram state Assam nuaia Lushai Hills District ahih lai in Lushai kizanga upa lamte’n ana theihsa uh leh zat zongsatsa khek theilou hipen ding uhi. Zosuan a G group tampi in le Mizo chih sangin Lusei chih baihlam sa zaw lai uh bang hi. Neu a pana ana theih dan uh, ana zat zongsangsa uh ahih ziak ahi ding. Nam min kikhek leh a kisaikha thu khenkhat gen zek ni.

Zosuante ki gawmna nam min a ki khek zekzek ngut uhi. PNC in India phualpi a a memorandum uh CHIN REUNIFICATION ngetna ahi. I theihsa bangin Chin pen kawlgama Britishte honna chiamtehna ahi. Amau painungin kawlgam kiukna a hoih laia, a gam le hausa hi. Huchi-in Zosuan tampite’n India nuaia om sanga kawlgam a om na ut zaw ua, India apan kawlgam a pem leh kawl sepaih a pang hunkhop om hih tuak. Huailai dinmun huzap ahi ngei dinga Lamka lak ah leng Chin ana kizang ten hih tuak hi. PNC in Chin Reunification a chih ban ah Chin neitu diak a kingai le om ahi ding, Chin Students Association, Chin Baptist Association etc chih khong a om hi. Tuni in Zomi i hon gena Chin pen kawlgama Pawite a diak dana a hong om tak chiangin Chin deihnawn kei mahle i na zatsa ahihna ah va zat a ngaihna om lai mawk hi. Phamsa Pu Khup Za Go in le a laibu gelh khat CHIN CHRONICLES ana chi a, laibu min bel khek theih mai ahihna ah tunai a aki bawlthak chiangin ZO CHRONICLES chih hita hi.

Zosuante’ mipil leh laisiam ten thubul leh khangthu hon kan ua i pupi ZO kichi mi khat oma, huai suante i hihmana Zomi i hi a chih kawmun CHIN leh KUKI chihte polam mite’ hon sapna leh kumpi a honna chiamtehna uh hilel ahi, i min dik hilou ahi hon chi uhi. Huchi in Zomi a hong kizang panta a, huai toh ki zul mahmah Mizo chih le Zo’ suan hih man a Mizo kichih ahi, himahleh pau zatdan ngeina ah Mizo sangin Zomi mah dik zaw ahi hon chi uhi. Mizo ana zangte’n bel Zo’ suan hihna sanga zo (highland) a teng hihna ziaka ZO telkha hi a gen zaw uh abang. Zomi i hon zat chiangin zatsa Chin, Kuki, Mizo chihte om ahihmanin a zangte’n a thak pen sangin amau zatsa mah deih zaw uhi. Zomi deihte’n campaign zoulou ahihkeileh a a masa zangtute a mihing mah le tamzaw leh dinmun hoihzaw ahih ziak uh le hi maithei hi. Huchi in Zomi pomthei Simte, Zou, Vaiphei, Tedim, Paite chihte hong hi tadih phot hi.

Hiai Zomi pomte Zomi himai a fel himai louin a paizelna ua’h haksatna omtou lai abang hi. A min ah Zomi leh Zo deih om tuaktuak abang hi. 1980s a ZORO in Champhai a khawmpi a neihlai in Zomi a poma, a khonung in ZO in a hon khek uh a chi uh. Phamsa Pu Vumson Zo History gelhpa bang le Zomi hon thangsaktu dana ngaih a om himahleh ama’n Zomi sangin Zo a zang zaw abang. Pu Sing Khaw Khai in le a zang zaw abang. Pu Khup Za Go in le a hun nunung lam ah Zomi sangin Zo mah a hon zang zaw. Hiai tan ah leng Zo’ suan i hih pomte lak ah nam minding deihdan nih- Zo leh Zomi- a phak a lang thei hi. Hiai Zo leh Zomi ah leng a kinial nuamte a kinial theih mathei.

Nam min khek chih mawk buaihuai pi khat himah ding hi. Kumpi hon theihdante diksa kei mahle va pum nolha zatlouh bikbek theih pah hilou ahihna a om hi. Hiai ah a kizom diam thil khat genlut phot le. Paite recognize ahihma in sepaih pan dek chiang in Kuki ana zang sek uhi. Kumpi in Kuki a record dan huapzau pi khat, any Kuki tribes chih nuaia tampi om suk deudou mah ahi. Tuni a Kuki zanglai unau khenkhatte’n nidang in sepaih a lut dek chiang un Kuki a kichi ua, huaikhit Paite, tu’n Zomi a chi nawn uh; hihna tumta neilou leh zulhzau peuh a chi nuam uh hileh kilawm hi. Et dan tuamtuam om thei ding ahi chi phot ni.

India a om Zomi pomtheite Vaiphei, Simte, Zou, Paite, Tedim–Chin [hiai pen tribe a ki recognized ta hia hilou ka chiang kei] tribe chih khongin kumpi in hon chiamteha; huai tribe minte kum 60 lam bang ana zangta i hihna ah Zosuante sung kia hilou i kim-le-pam in leng huaidanin hon identify khin ahihmanin nikhat thu a va pum paihkhiak theih hi tadihlou hi. Zomi toh bulhlem sawma i zat khawm bil-bial ngai phot mah hi. Zomi pen a khaikhawmtu, a tribe i chihte a sunga a components hi phot hi. Huai a kibawllemna ahi ngei ding PNC bang PTC a khekin a om hi. Lam pailai, kal suan lai i hihna ah Zomi a zangtute hi’n a kimkiangte uh hitaleh theihsiamlouh leh zatsiamlouhna tampi omthei tham dingin a gin huai. Zou (tribe )khenkhat in pupi i chih ZO pen amau pu diak dana ngaia midangte’n amau va beel panta chih danin a mu uh hileh kilawm hi. Paite khenkhatin zangsiamlou ahi ding ua Zomi=Paite dana zangkha zozen ahi uhiam Zomi ki neitusak a ngohna nei pawl bang a om nawn. Tedim pau zangte lakah leng Tedim pau zangte kia Zomi hisak pawl om a bang nawn.

Hiai etdan leh ngaihdan kibangloute in hon sukbuai theih banah Zosuante suangtu khat himahle omna a tuam dungzui in pau, puan leh culture neuhkha kha a kibanglou nei tiltel i hi nawn hi. I khovel paisa a sa-le-gal a ki en, khua le khua kisim, gal i chihte i Zosuan pih mah ahihna ah ki tuammuhna i sisan a belh zek a oma pau leh beh chih khong bang inle hon sukbuai na tan a om abang. Pau-le-ham, puan khong kibanglou zekte a tuam i hihna sutpi dana ngaia saupi ana paikhinsa i hihna ah maban lamzan zawk semna dingin hiai thilte bang le a lepfel dan a om leh ngaih poimoh hunta maithei hi. Gentehna in khatin ama zat hiai Zomi nampuan ahi chitaleh a dang khatin kei zat pen ahi Zomi nampuan ahiam hmm kei zat pen Zomi nampuan hilou eive maw ana chi maithei hi.

Huchi khong ahihna ah Zomi i lohchin sak zawkna dingin bawllem ngaite bawllem touh zel kawma a process pai tou dan a i pom kul ding hi. Deihselua a ngaklah in shortcut sawm chihbang a om thei ding. I laisiam leh mipil khenkhatin Zomi i chih leh 100% Zomi himai ding, Paite, Vaiphei, Zou, Simte, Tedim chih khong gengen nawn ding hilou chi’n amau etdan a enloute lungsim neu peuh hisak in a vaite uh bang mullit leh langbawl pah uh hileh kilawm hi. International gamgi, gam khat sunga state gamgi, state sunga district gamgi chih khongin hon khente i hi a, i omna chiat ah i tenna gam a tuama, i kimkiang a omte le atuam chiat a, i kim-le-pam namte in nasak taka honna influence dan omchiat khinta ahihman in bangkima 100% Zomi hihding chia va shortcut sawm pen hithei pah lou kha ding hi. Zolawkta kammal kawm le lapawl i zil khawm phota, i part ding khong hoihtaka i ki seh phot keileh kituaktaka lapawl saktheih mawk hilou ding hi. Shortcut sometimes is a longcut chih bang om sam hiven. Ei gim nam sak lai le, akta duhgawl ki lohkhuh chih bang hi zosop thei hi.

No comments:

Post a Comment