Jul 27, 2008

SAIKOT DAMNA TOH KISAI

ZANNITAKIN SAIKOT khua a Chawilien damdawi munpi April 2008 laka video coverage kibawl local TV ah hon suah ua, kana enkha zek hi. Ka etkhak zek pen tawmchik himahleh huai apan muhdan leh a kikaihmat khenkhat kon gelh sin ding. Apatna dingin singteh damdawi tungtang Hau Za Cin in Zonet a a gelh lasawn zual le.

Hih singteh pen Lamka ah akimukhia hilo a, mun khempeuh ah (a diak in Mizogam) bangah a kilimzat mahmah sa hi. Manipur ah Bualkot khua ka ten lai un ka nu tawh ka Bawngno suak tung uh a lai a kiat ciang than in ne thei a, tua a thante a sihna dingin hih singteh kilo in kipia zel hi. Tua singteh pen zatui namkhat Thoza i cihte sangin hoihzaw a, nitak in ne leh zingsang ciang a than teng na bei ziau hi. Meima liam damna dingin zong kilim zat mahmah hi. Tu nai ciangin Kal ah suang om (kidney stone) cihte khawngah zong ko khua lamah ka lim zat mahmah uh hi. Tonsim (champhai), Murlen, Vapar, Ngur, Ngente, Tauleng, Singlei, etc kiim ah kithei khin zo pek hi. Gan damdawi teh kici ziau hi.

Pasian damsak cih pen thu tuam hi leh. Hih bang singteh pan a zatui kila khia pen Natural Products kici a Chemicals nam vive hi. Chemicals i cih teh Zatui i cihte hi. Ka lawmpa N. Pau Za Khup, NEHU, Shillong, Dept. of Biochemistry in tu laitak Sapthei teh, Nawitep teh, Builukham (Bilkuang a ci zong om hih tuak) teh, etc. zangin natna nam khat damna ding sin in PhD a sin laitak hi a, hong zo dekta hi.

Lamka a kibawl sese lo zong tua singteh la inla, ne lecin dam lel dingin um ing. A bawlpa khut leh thungetna hang hilo a, a singteh sungah a kisam zatui om khin ahih man hi.

Na en gige le uh cin tua Laboratory ah a sin, Imphal a Manipur University ah ahih ding um ing, a hih hoih leh a sawtlo in Millionair hong suak ding hi. Tua khit ciang eima ut bangin tua singteh kilo thei nawnlo ding a, zatui zong tampi manin kizuak ding hi. Tua pen Chemical Research pan a ngah ding uh sum omsa hi.

A taktakin hih singteh pen kuamah a kihilh ngamlo, a kihawi khinkhian hiven, hong kithang gawp

Hiai Hau Za Cin in “Lamka a kibawl sese lo zong tua singteh la inla, ne lecin dam lel dingin um ing. A bawlpa khut leh thungetna hang hilo a, a singteh sungah a kisam zatui om khin ahih man hi” a chih ka thukim pih mahmah hi. Pupate hun apan i gam a om damdawi a i zat tampi a om hi. Nam tuamtuam in le huchibang a nei (chiat) uh. I pupate nature toh kinai mahmah a khosa, amau khovel polam apan damdawi na la lut ngeilou ahihna uah amau hun apan ana zatsa uh i gama om, tual suak damdawi a zat sing-le-lou tampi om hi. Hiaite khangthak siamna sang neite’n i kanchian, i etchian a, a zattuakte zat phatuam sem leh kepbit ding i mohpuakna ahi. A khang akhang a ki piaksawn i gou ahihna ah eite huna i mansuah louha kepbit leh zattak sem i suah ding hizaw hi. A sinlaite hiai lam khong ngaihtuah kawma sin a tamseem i om poimoh hi. Bulpatna dingin kuahiam khatin singtang a va zin hiam upa lamdeuh khat kianga kanin i damdawi tuamtuamte kaihkhomna laibu bang hon bawl thei leh a hoih mahmah ding. Huchi pian a leikha ahihtheih khakleh chi in hiai i site a forum bang ah thread i omsaka himahleh huchipi in information lut tam nailou hi.

A bawlpa khut leh thungetna hang hilo a, a singteh sungah a kisam zatui om khin ahih man hi” chih pen Pathian muanlouhna lam hilou hi. Pathianin a chemical (damdawi) chikim ana koihsa mah ahi a, a tawpna a a credit bel Amah kiang atun ding mah ahi. Chawilien in Pathian kianga thuma, Pathian min lou kawma a damdawi zang leh hawmkhia leh cancer kia hilou a natna tuamtuam a dinga zang ahihna ah huailam genkhak veve kul ding hi.

Local TV a ka etna ah amah Chawilien pen mi kingai niam mahmah hi in alanga, a thugen leh a thumnate ah Pathian zah, Nazareth Jesu min ngeia ngen ahi hi. Amah mihing in hihdam theihna bangmah neilou ahih a uang gen hi. Jesu in le kingaihniam ding bang a uanggen a, a lian utte a kingaihniam ding chih khong mah a gen pi khat ahi. Hiai damdawi Lamka, Imphal khonga a bawlkhia a zuak om mahleh huaite kuama’n gingta louin Chawilien a mah mi’n lunggulh uh a kichi hi. A mukhetu bang hong kituh sim ua, khatlamin Mizoram khong ah leng agent neia a damdawi leitheih ahih khong hon gen ngei uhi. Midang bawl a zuak om mahleh Chawilien kiang mipi huaizah zouzai in ava naih zungzung pen uh a kingaihniamna ziaka Jesu chihbanga Pathianin a dopsangna ahi thei diam.. chih khong a ngaihtuah nuamte a dingin a ngaihtuah theih ding.

Singteh a damdawi om khinsa, hoihtaka test khita process a marketing bawl mai a millionaire/hauhsakloh theihna potential om hikha mah ding hi. Tua a omdan etin bel mipi in Chawilien in a thumkhum ngaina sese uh bang hi. Huaite le namdang, sahkhua dang zuite hi zawsop bang hi. Company in hoihtakin damdawi suahin bawl mahleh a consumer dingte’n Chawilien thumkhumsa mah a lungulh sese ding u leh amah mah lohching sese ding hi. Hun in thil hon genchiang mai ding.

Damna deiha Chawilien naih tampite Meitei/Pangal lamte ahi uhi. Apanpihtute’n damdawi noukhat a ahawm uh lak banah damloute tunga a khut nga in ama’n a thumsak zel hi. Damlou gimdeuh a thumsak/khoih a dam tuanloute bel a thumkhit in video coverage a om nawn kei, a dam chihte uh bel interview in a cover zui lai uhi. Nitenga mi tampi hong paikhawm Chawilien etkol ding ngak a na omte munkhat ah a tukhawm sak ua Meitei pau siamte’n a kiang uah Pathianthu ana gen uhi. Khat khat a a etsenglouh chiang, hun a kidaih nawnlouh chingin mipi ma ah Chawilien in thu a hon gena Meitei paua kamlettu a om hi. A genkhit chiangin a vek ua dingin a thumsak hi. A khen chiangin thugen khollou in a tutkhawmna uah thumsak hi. Huchi a thumna a zoh chiangin inkong a hong pawtkhete ana chibai i chi diam ah - a awm uh hiam liang hiam a lu uh hiam ana khoihsak sek hi. Huai hun chiangin Meitei/pangal lam a diakin numeite a khebul a kunin a khe khoihsak sek uhi.

Hiai Meitei/Pangal lamin zahna piak sek uh hi amau hihdan ah pathian bawla biakna chikhat dana a hih uh ahi a chih theih diam ah… Achihtheih ding leh bel Chawilien in sel khollou a ana kidoh miumiau mai sek pen amah “mihing mai, bangmah hilou, Nazareth Jesu mina ngen” hi a aki gengen pen toh hong kituaklou ding bang hi. Ka etkhakna sung ah huchi in ana niallou in akidoh maia, ama a kun in a khe a khoihsak sek uhi. Khatvei tuh mi khatin “amah LAI ahikei, amah mihing mah ahi” chih huai a khebul a kuna khoihte a hilh hi.

Damna deih, Manipur mun tuamtuam apana Chawilien naiha hong paikhawmte’n Saikot leh CCpur district pumpi lun sak tuam mahmah leh kilawm hi. Bus, autorickshaw etc a nek zongte leh singpi leh nektawm zuak tampi’n le a phattuampih uh a gin huaia, i district a sum honglut le a tam hiam, a tawm hiam, bangzah hiamin bel a pun lawh ding. Huchibanga namdang hong paikhawmte Pathianthu hilhna lemtaang leng a suak hi. A huai ding maha Pathianin hiai damdawi hon kawkmuh ahi chih ahi. Ama gendanin singteh damdawi hi amah a bil buka cancer vei, cancer patient beidong ahihna dinmun ah kuama’n a nek ngei leh a dampih ngei lam kitheilou ahihlaia amah a ne masatu a panga a nek pen risk sang leh lauhhuai mahmah himahleh a ne a, damna a ngah hi achi. Huchi in hiai damdawi Pathian minthupina dinga zat ding achi a. Pathianin a bawlsa, a it mahmah mihingte khentuam neiloua zat dinga ana dedicate khin ahih dan a gen hi. Pathian apan dawmdawi a thawn a a dawn ahihna ah midangte’n leng a thawna a dawn ua a dampih ding uh chi in damdawi pen a manbei a kihawm ahi chi hi.

A genzel na ah Meiteite hi Zosuan nam tuamtuamte sanga nam khangtou leh lungsim lianzaw himahle uh Lamka lamin Pathianthu mu masa zaw hi. Pau tuamtuam zang a kikhendalh Lamka lamin Meiteite kiang Pathianthu i va tangkou chiang in nam lianzaw leh pichingzaw a dingin ana gintak leh sa’n haksa a, huaiziaka hiai damdawi Pathian vanzat ahi achi hi. Dawmdawi ziakin damna ngahin Pathianthu hon mu ding ua, amau hong kipan le uh Pathianthu lam ah leng a bulpi hong suak pah ding uhi. Huai Pathian deihdan ahi a, huaibanah, Manipur ah nam le nam kikhenna leh ki deidannate hong bei loh ding a nam khat (Pathian tate) ki suak ding hi chih khong a gendan ahi.

Manipur kia hilou leitung bup a mihingte ding a Pathian piak damna/dawmdawi ahihna mite’n a theih theihna dingin video bawlin a CD leng a kihawmkhia chih ahi. Mihing tamtak emotional mahmah, thil sut detdet khollou a aki gen peuh gingta thei i hihna ah mun gamla zaw sem ah thang zel leh leh a naihtu leng a pun semsem a ginhuai. Huai deihna mah a CD kihawm khia chih ahi. Hiai a ngaihtuahna omthei khat, Haridwar vai siampu (bang baba hiam khat) damna/damdawi chikhat, chi mai ni, (treatment a bawlna munpi uh) chih bang le India gam mun tuamtuam sahkhua tuamtuam zui a zakha leh natna ziaka beidong peuhmahin a naih uh leh a lun mahmah khat ahi a kichi. Amau bel infrastructure leh bangkim a mihing tanpha kidaihtak a nei, a damdawi a a zatte uh a chin-na mun le acres tampi a lian a nei uh a chi uh. Huaite’n le herbal medicine leh yoga (spiritual) treatment mah zang uhi. Chawilien a le a hong minthan touh zel leh huai bang deuha Manipur polam mun tuamtuam akipan mi’n a naih luat khat hong hithei ding hi. Huchi bang hitaleh, gilpi in a digest zohlouh ding tan ha in va keikhe kha dinmun bang a hongsuak thei diam chih khong le a ngaihtuah theih...

Bangteng hileh Pathianin a mizat ahihmana damna om hi hia, a singteh a damdawi omsa a omziak hi hia ahihkei leh a naihtute’n beiseihna leh ginna lian a neihziak ua a ginna uh dampih uhia chihte mimal gindan a tuam chiat maithei. A khenchang in hiai thil ah ngaihtuahna nasa taka ana senpih a om thei diam chih bang.. Tuma lamin Lalroutmawi hu in Mizoram pumpi a hon zapa, tu’n Chawilien hu in Manipur hon zap nawn. Manipur Zosuante lak ah unau Hmar lamte’n thawm lianpipi hon nei thei deuh uh abang..

phualva

24.6.08

No comments:

Post a Comment