Jan 9, 2010

RADIO HUN LAI VEL

Kum sawmnih khong paita sungin music ngaihna vanzat kikhek nasa mahmah ahihmanin tuni a khangthak te’n Radio, Record Player leh Tape/Walkman chih khong theipha nawn khollou uh hi mai hi. FM Radio mobile phone leh mp3 player khong in kengtel sek ahihmanin Radio bel hong lar thak a chih theih ding hi. Huchi in tuni a music ngaih theihna ding computers, mp3 player, mp4 player, mobile phone chih khong a dimin om a, car sung nangawn ah pendrive zanga mp3 play ziahziah theih hita mai hi.

Radio Neite. Naupang chik i ki sak leh kum sawmli bang ana kipel khin mawka, i kum toh kituakin piching takin lah a ki omtheikei zomah! Huchi dinmun ah ei khovel theih toh tuni khovel a kikhai nak mahmah hi. 1970s tou ahi ding zoudawn lama radio aki hah ngaih ten lai. Sepaih pang hiam khosunga skulpu chih khong te’n 1radio a nei tangpi uhi. Kou khua ah Radio a nei masapen Meitei sing-at a hong om khat, Mano ahi dingin ka gingta hi. A nungin Radio nei thum bang a oma,  khat Mankhochingpa (teacher) a ahi a, Philips 2 band a nei hi. Adang khat Murphy 3 band koua (ka U Thang- PPGte’n Shillong lama pan hon puak uh) leh Adang khat Village Authority Chairman Thangkholamte a Philips Commander (ahi in ka thei) chih khong ahi. Mankhochingte a bang a tanau deuh uh tangval khenkhatin kholai vakna/nungak helna ah a atawi ton uh a om a ngaihsan huai mahmah khat a suak hi.

Radio Neite Inn Lun. Radio neite inn a lun thei mahmah a, angai ding mi paikhawm atam ngel hi. 1982 hiama Asian Games India in a hon host leh TV eigam ah a hong kithang pana TV neite in dimdim a aen ding a paikhawm sangun le radio neite in a lun zaw phial maithei hi. Zoudawn lam khoneu khong ahihziak mah leng ahi dinga inteekte’n le kuamah ana haw thei keiua, naupang lamte bang tuang tung, phek tung ah a tu zeizai sek uhi. Thadou lateelni bangin mi a dimin a dim gige chih ding ahipen mai hi. Zoudawn ate khovel mundang toh kizopna omsun mah ahihmanin thil lamdang leh ngaihsan huai mahmah a suak lou thei kei a chih theih ding.

Radio Program Khenkhat. Zingkal lam dak 8:45 hiamin AIR, Shillong - Gauhati ah Lusei la program a om a, Thanthuami, Siampui Sailo chihte khongin la asa sek uhi. A program kipatna leh a tawpna ah dakbu a khen ging lengleng sek uhi. Huaikhitin i hekkhiak fuh theihleh Kohima ah Thadou la omzek hileh kilawm hi. Suntang laitakin bel program ngaih ding a om mang keia, nitaklam anhuan hun khong apan zankhang tannin ngaih ding a om lua hi. Nitaklam dak 2/3 lak (A hun ka chiang nawn kei)  in AIR Imphal broadcast a hong kipan a vaila ki ngaikhe masa hi. A film le bangbang a diam ah “Ek pyar khana guma hain” (dik diam ah) chih khong leh “Phul Aur kanta” (hiai le dik diam ah) chih khong bang a suakmun pawl ahi ding. Latel chiang bangin Rifleman chih lamte’n anak tel thei mahmah uhi. Vaila khit in Hmar la ahi in ka thei, huai khit Paite, Vaiphei, Maring chih khong minute 15 hun neite a hong kizom toutou phot hi. Dakkal kimkhat neite a Kabui program a hong kipana, huai chiangin chu Thadoua nai mahmahta chihna ahi mai. Thadou khitin Tangkhul ahi a, huai khitin Meitei program ahi nawna, pena chih bang a thangsak mahmah uhi. 7:30 pm hiam in Meitei news a hong hita hi.

Radio a kingai deuhte. Vaila lamah Ceylon (Sri Lanka) a lar mahmah a, English La ah ahihleh BBS Rangoon, VOA, BBC chih khong ahi ding. Lusei la ahih le bel Shillong Gauhati leh a nung lam deuh in AIR Aizawl khong apan a ki ngai hi.  Chin State, Burma adding a Rangoon a pan ki broadcast Laizo/Falam pau a kipuang Thadou program ngaihkhit sawtlou in ngaih theih gige a, a khenchiangin eila (Tedim) kia a sak sak ni bang un tuh ngaihkhiak nuam kisa  mahmah hi. A pau khong uh le aki thei nelnual sima a program a bei dek chiang bangin “Nan Zate’n mangtha” a chi sek uh abang hi. Ceylon ah Bollywood hitte a broadcast sek ua announcer (radio jockey chih di hia) bang a zei in a zei peetmah a, vaipau theikei lele a ngaihkhiak nuam akisa peetmah hi. Film min leh vaila tampi hiai apan aki theihloh hi. Rangoon a lah a puangtu nu sappau siam ngal, a aw lah hoih ngal. “This is the Burma Broadcasting Service, Rangoon” honchih chiang bangin tuh nuam peetmah hita, program hong kipanta ahih chianga. Rangoon a latel chiangin English la hun lai a alar deuh teng mah hon tel ahihman un Zodawn ah leng English la hoih leh kithangte ana ki theikha sam hi.

All India Radio Inphal. Air Imphal apana ei Zosuante laka hun nei tam pen dakkal kimkhat nei Thadou ahi mai a. A dang Hmar, Paite, Vaiphei chihte in minute 15 a nei ua, huai minute 15 nei zoulou – Zou, Simte, Gangte etc te Chingrol gi Seirol chih ah niteng a tribe khatin neilouin minute 15  rotation in a nei uhi. Tunai deuh chile 1980s khongin Hmar leh Paite in news khong hon nei tei ua, announcer in amau pau a hon puangin a program bang le minute 25 hiam a hong hita hi. Hiai Manipur Zosuan program lak ah lasiam tampen leh Zo khovel zeel zoupen tuh Thadou program ahi ding. Paite ah Pivung, Chindoulian chih khong Vaiphei ah Sawithom, K Benzamin chih khong leh Hmar ah numei leh pasal kidawng (a min uh ka thei kei) khong ahih lel lai in Thadou ah bel Milun Jangkholam, Paucha, Mangcha, Nehthang, L.Hoinu, Niangboi chihte khong ahi ding. Huailai apanin Thadoute lasiam le ana tam deuh himhim uh abang hi.

Milun Chih Thumal. Thadou lasiam Jangkholam pen a puangtute’n le Milun chi deuhse uh abang hi. Lasiam dangte hi Milun a chi mangkei uh hileh kilawm kasa. Lut le a lun peetmah ngei a, a late koi peuh ah a kithang hi. 1977 a Hiangkot tang menchim a ka truck tuanna uh a paitheihlouh taka Hiangkot khua a zankhangpi a ann kava huan lai un le Jangkholam la “Tolthing Sahei Na hi, Pahoi in pah zing in, Tangpa Selung muanna” chih kaihlek chih di hia “Tolthing PaKang na hi” chih khongin a tangvalte un asasa uhi. Hiai Milun kammal hi hoihtaka zat theih ding pi khat hileh kilawm kasakte’n na a om hi. Mi zahhuai leh zahna latsakna dingin Lusei lam zatdanin PU a ki zang vek mai a. I pute leh mizahhuaite sapna in PU zangin lasiam, mi minthangte leh celebrityte deuhte Pu chilouin Milun chih zang le a hoih mahmah dingin a gintak huai ngut hi. Ana chiamteh uaus.

Thadou Program. A hong kipat chiangin chu nuam hita! A puangtunu in “Hiche All India Radio Imphal, Meter 300 leh 50 (hia a Mghz khong zaw thei nawn khang) Thadou Program ahi” a hon chi bang tuh.. La khat leh a lang khong a hon sak khit chiangin news a hong oma, news bang le adiakin papi lamte’n a ngainuam thei mahmah uhi. Adiakin weather report a vuah zuk ding leh zuklouh ding a gente bang a hong dik khak zenzen chiangin Radio in bang a chi theih amahmah de aw chih bang ngaihtuah tham a ching hi. Latelni chiang bangin tuh Manipur Zosuante khua teng ah a ngailou khuk a om a gintak huai kei. Milun Jangkholam, Nehthang leh a lawihaw, Paucha, Mangcha chihte  a theilou a om le a gin huai kei.

La Kidawng. Manipur Zosuante laka (for that matter Zosuan pumpi le ahi mai diam) Vaite style a nungak leh tangval in a kidawnga la asak masak pen uh Nehthang leh a lawihaw sak:

Nei hin ven gol
Aw ipi ham
Tuni’n na koma seinop khat ka nei je
Selung a leng lou a nei gel ham
Nang banga lung lai a koi um lou
Selung a leng

Chih houh ahi mai diam peuh ka chi sim hi. Hmarte le chu a ki dawng ua, Ka di ka ngai em che khong chi tantan zen mah uh chu ahi a.

AIR Aizawl. AIR, Aizawl a hong om nawn chiangin Lusei la in hon chawm zou mahmah nawn hi. Lusei la leh Thadou la ki compete thei dinmun in a din ua, a la thu omzia leh a gen thei kholkei mahle ki ngainuam mahmah tuak hi. Phetlouin Lusei la bang le tam ki byheart mahmah thou hi.

Zanin ka lung len reng hi
Ka dawn vel eng vang em ni
Chhawrthapui eng vang em ni
Anilou nunhlui liamnu ngaih vang ani

Chih khong bang ki nak theih mahmah. AIR Aizawl ah chu Lalsangzuali Sailo a lar mahmah ngarhngarh nawn a, Zira Hnamte, Zirsangzela etc chihte khong toh. AIR Aizawl a latel chiangin latel mi a tam theilua ua a vek in puang le uh a hun bang bei zozen kha ding chi in a tel omzah a number a puangin a min uh a puanlouh ziak ua lateltute’n theisiam dingin a nget hial ton uh a om sek hi.

Zo Khovel ah Thadou leh Lusei La. Chihsa bangin Thadou la leh Lusei la mun kituhin a ki compete thei ua, a pau leh a la thu theiloupi in la tampi aki byheart mai a, a thu-le-la un Zo khovel ah gam nak keek zoh hina tel e chih khonung in a om hi. 1960s khonga Beatles te khong khovel pumpi a akithang luat bang deuh un Zo khovel ah Thadou la leh Lusei la a kithang hi a chih theih phial ding. Radio a alate uh ina theihte in i ngaihtuahna i hon zattheih nungin a pau uh theihsiamna dingin nasa takin a hon panpih in ka thei hi. Huailouin lapau bang le tampi kitheihloh a "ee huaila in a gen kha hiai ahi vele" chin a meaning khong a hong chiang kiaukuau thei mawkta hi.Tu era in bel Thadou la keniam deuha, Lusei la mahin gam la zou pen abang hi. Ei Zomi late'n bang chileh zo khovel a la lama mun kituhna a dinmun sang tang thei ding ahia chih ngaihtuah ngai khat ahi.

Sap La. Vaite sahib apan lasawna sap i chih, mikangte chihna ahi a, Sap La chih mikang La chihna ahi di chu chi phot ni. Sapla, Vaila chih khong bang le eima khomin Radio apan tam thei kisak mahmah in a om viala, a lamal a dik leh diklouh bel thutuam hileh. Sapla Radio a pana ka theihlar mahmah thum George Baker Selectionte a Paloma Blanca, Boney M te Rivers of Babylon leh Mohammed Ali (asatu ka thei nawn kei) chihte bang 1977 kuma Lamka ka tunin record khong ah ana play ziahziah mawk ua, kholai khong ah mike khongin a ki khah mun mahmah a, “Ehe! Lamka lamte’n le ana theikha tei uh ahi maw” ka chi sim hi.

Tape hun zaw awla gelh dingin i siit ding. Ahihkeileh midang gelh dingin i siit  zaw diam ah....

No comments:

Post a Comment