May 7, 2011

GIM NAM

Kei zuan na dinga tangkhua khal
Heina peuh lenmui kai ziiziai
Huihkhi hong lang ngaih gim hong nam
Tang kei sinlai hong kuai ngaihnou
Thelnah lengin zaideih awi e

A tunga kigelh Lengtong Pauno  la dawng khat ah huih hong nun hiauhiau leh ngaih gim a hong nam a chihna hi awmtak ahi. A ngaih' (numei)  bang ' gim  chiah a genna ahi diam ah. Numeite sam khongin gim tuh nei hileh a kilawm nguta, huai gen a diam ah, a gimnamtui kinuh uh gen ahi diam, lapau a omsa himhim ahihman a ahon zat ahi diam. Mimal chiatin le zaw gim kinei mah ahihtuak. Huai a genna ahi diam ah. Singtang khonga lou nasem, nin bitbiat in hoihtak a le kisil gige kholloute gim leh khopi a insunga tui kai ziahziah nitenga kisilte a gimnamtui a kikap vitvit-te gim kibang hetlou hi. Lou lampi a nupite nung banga i pai khak leh gimnam khat a om thei abanga, Pauno in huai dan khong gen a diam, a bang pen gen ahia ka thei kei. 

Ka neulai un ka khua u‘ah papi khat, (u) Chinpu kichi  a oma, huai in, “Numeite zahmoh gim uihdan chu bangmah a kibatpih a omkei“  a chihlam tak ka thei hi.  Zahmoh sim abang na a, genta vanglak, Aizawl a lawmte khatin a gen kon gen sawn lai ding. Mizoram ah hi zamoh rongkai chiamnuih/thutak gen khong a hatthei vanglak ua, lawmte khat Lunglei zin a Sumo tuanna ua papi pauthei deuh mai khat om ahih tuak a. Papi-pa lamtawn a houlim in genlouh le neilou phial ahih tuak hi. Huchia Sumo tuanna a agen khat chu: “Tulai Aizawl nungakte’n a zahmoh uh niteng tampi vei sil gige mawk unchin, sil peng gai uh ahi. I luppih chiang banga le a uih ding om nawnlou. Numeite zahmoh chu a uih in uih vungvung mai leh simpha sa ka hi” a chi a chi a (lawmpa’n).  Lengtong Pauno in huai lampang gen zaw ahi hial kei dingin ka gingta.

 
Mihing in le zaw gim kinei chiat mah ahih tuak i chita. Namdang lak a i om leh namdangte’n gimtuam khat a nei uh abang hi.  Ka school kai lai in ka inluahna lehlam uh Churachandpur College a Science zil, Meiteite tangval khat in a hong luaha, inkhang lama ekbuk (tulai a a changkang tak insung khonga i zat dan hilou) ka kikop uleh, ekbuk gimnam dan bang a hong tuam pian pah in a kihhuai khol abang mawk hi. Ei ek uihdan i theihsa, pomdan khat i neihsa ahihman a diam ah a Meitei ek toh hong kigawma a uihdan a hong tuam chiangin nuam nawn hetlou abang hi.

Nam a tuam dungzui-in i gim bang le tuam ahi ngei ding. A kiang ua I om leh vaite gim, sapte gim chih bang a tuam deuh ahih a kithei abang. Vaite zakkha leh kam-uih bang le amau thei khollou ahih ua leh i chi a hiven, ei a ding bangin chu a thuak hak mahmah khat ahi. Ka office ua computer hong bawlsekpa bang ka room a hong lut lele a kam-uih gim ka za ngal thei tel hi. Vai zi nei/pasal nei te’n bang chi a sa ding uam ah. En huai chile le vaite’n ei gim bang chi a sa ding uam ah. Mihing gim hih i nek-le-tak, i vanzat khong a tuam ziak leh i tenna gam a tuam ziak khong a kibanglou a namdangte gim tuam kisa deuh houh ahi diam chihsim in a om hi.

Delhi khonga le eilawi i bekan, sathu, gotuaithu, ankamthu, khangkhuh, singthupi, zongtah etc khong amau a ding a thuakhakpi zaw hi ngut kha ding hi, “Stinking Chinkies” khong hon chi namah ua. Huai chih zenzen a chu en le South India-te meh/masala gim khong namtui kisa dek hetlou a inn ua i va lut khak lele ki gulau pah mai chu ahi a. South Indiate kia hilou vaite (vai nam tuamtuam) meh gim (a min i genseng kei ding a) khong ei a dinga kihhuai tampi mahmah a om hi. Va nephuangin va nene lelah kiduh khong thei ding hi zel hi. Nidang a ka muh ngeilouh tukum in Silchar mehzuakna bazar ah vaite zongtah lei  ka mu zeuhzeuh mawk hi. Shillong a Laitumkhrah Bazar bang a singzual a hong kizuak mawk chiangin ei a Zosuan leh Nagate a ding kia hilou a Khasite le a ne om panta uh a de aw chih hon ngaihtuah sak hi. Guwahati a China Town a lunch mi khat nekman 1000 khong ah Koreate Kimchi bang hon serve kha ua, Koreate serial leh film teng phial-a a gen khak uh, a kilatsak khak uh, a ngaih poimoh mahmah uh i nek tung in lim kisa dek hetlou hi.

Mizoram-te’n kawlgam lamte “ngapih” namsia sa chihbawlin kawlgam mite bang musit takin “Hngapih ho” a chi zozen sek uhi. Kawlgam mite’n lah Mizoram-te’n limsa lua a guka nene uh ahi achi zel uhi. Chakmate “Dangpithu” uihdan leh a meh huan peuhmah ua kha ua nekhaklua ahihdan khong  Chakma-te laka va zin kha te’n a genmang moh hial uhi. Mizoram in a ngaihsan mahmah Baibing bangle chu a kam/gawl a thak lukluk theih banah, i nek tungin a gim mahmah le namsia kisa mai hi. I neknek chiangin zaw kiduh zel mai sam.

Chilai le. Khliehriet a ka omlai in Khasite (a nam dan-a sutin zaw Jaintia ahi, Shillong a oma, Khasi pau zang ahi a) khat toh inn luahkhawmin ka om ngei uhi. Amah hi mi roupi mahmah khat ahi chi phot le. Huai lai in kum 40 val zek ahi a, ta kua bang a nei khin a, a sam bang sau ngeuhngauh sim hi. Kiginni tenga Shillong a pai zel ahihmanin kisilna ding, kikhekna ding puan bangmah Khliehriat ah a koih kholkei a, weekend a Shillong a pai chianga kisil-a a puan khong khek lel ahi. Inn luahkhawma i hong kithuahthuah leh bel a gim namsia le a pomdan khat a hong om khong hi. En huai chilele, aman ei bang hon mullit sam inchin i kuangsil bang silthak zel, meh i huan chianga lah masala tam kizanglou ban ah a boil chih bang ki huan nuam sek ahihman in ama’n limsa lou in a huanmun zaw in a pang sek hi. Dal bang a deih tawka “Panch Puran” a chihte a khak hun ding om chiata kha-a  a hon kanmin chianga keu-a a tui tak khat/nih a khutpek sunga taksak a hon chep chiang bang in chu lim sa mahmah ahi dinga “Hmmm.. Very Best” bang a chi zozen sek hi. Ahihhangin ei a dingin a gim a namtui sangin a namse lam hizaw maimah hi. I neknek le bel ki duh khong zel sam.

Bang teng hileh mihing in i niteng hinkhua ah – pakte, singkungte, loupate,  ganhingte, mihingte, nek-letak, ek, nin, khawl, lai adg apan  in gimnam tuamtuam i nam/za kha den hi. Calcutta ka hoh tungin Airport apan ka pawtkhiak apan Calcutta gim khat om kasa pah ngal hi. Gim khenkhat namtui sa-a a nap nuam i sak lai-in gim khenkat lah namsia leh kihhuai sa in i nam/za nuam hetkei  hi. A dik diam ah, pawlkhat in i taksa in a poimoh banghiam gimte namtui i sa in i nam nuam a, i taksa in a poimoh louh leh taksa a dinga hoihloute namsia i sa a chi uhi.
Thil bangkim siamtu ahihna ah gimnam – a namtui hi’n a namsia hitaleh, Pathian bawl vek ahi a, a diakin mihingte a dinga a bawl ahi. Pathianin gimnam a bawl omzia tampi suitham ching a om ding. Tui bang uih hileh i dangtak chianga kidawn theilou ding ahihmanin buaihuai mahmah ding hi. Kisilna dinga le ki deihlou pah ding hi. Bawngnawi bang sandalwood gim nam sesa mawk leh ki dawnnuam hetlou ding hi. Singzual bang a gim omkeileh ki duhlou ding hi. Ngaihtuah khollou-a, thil bangkim leh gimnam khong ahidingmah (granted) ana sak nilouh theih ahi mawk hi.  Gimnam nei, a neilou chihte khong mihingte a dinga phatuam dinga hon bawlsak vek ana hi maimah dan ahi. Mihingte kia hilou ganhingte leh ecological balance na dinga a bawl le tampi a om lai ding.

Gimnam lam hi midangte sangin Muslimte bangin a ngai poimoh ua, a Koran khong uah leng ki nakgelh sim khat hileh a kilawm hi. Leitunga thil hoih leh a hoihlou a omsak pen contrast a omtheihna,  a hoih leh a hoihlou theihkakna ahihman in a poimoh tuaktuak uh bangin gimtui leh gimsia leng mihingte a dinga poimoh tuaktuak ahi. Mihingte’n gim i zaktheihna leng a hun geih-a a bawl ahi nawn hi. Mihingin tu a gimnam i zaktheih sanga hatzaw hiam hatlou zaw hiam bang hileh a buai-a buaihuai ding dan ahi. Khuai in pakzu nei gimnam kilometer nga (5) a gamla bang a zathei a chi ua, mihing huaidan bang in hon bawl mawk leh Lamkanuai pa’n amau veng, Lamkatung, New Lamka, Tuibuang khong  genlouh Bungmual leh Pearsonmun khonga  singthupi huan gim,  zunning gim, a bawngek gim, vok-inn gim, ekthapa ek gim, nupi period nei kisil ngeilou gim khong a zing anneklai in gal zak vungvung mawk leh nuam chiamlou ding dan ahi.

Sapul uih gim khong, lupna nuaia zusa si uih gim khong i zak chiangin namsia leh kihhuai i sa hi. Huai in gimnamselou, gimnamtui nopdan hon theisak hi. Huaibanah sapul, a sa uih leh muatsa khong va nele i taksa a dingin hoihlou dinga, a gimsia in huai i va nek khak ding hong veng pah hi. Mihing i sianthoulouh chiangin i taksa, a diakin i lenuai, i kalkawm khong a hong namsia a, huai-in kisil ding, siangthou ding in hon sawl ahihmanin sianthouna a poimohdan i theia, i kikepsiang chiangin midangte laka om a hong nop banah natna tampi ana dal leh ana pumpelh khin i hipah hi. Gimsia leh uih in i taksa kia hilou in i insung, i huangsung, i vengsung kepsiang ding hon phawksaka, huchia i kimkiang i kepsiang chiangin i damtheihna dingin hong hoih pah hi. Gengen ngailou amah a hong fel mai dinga honna bawlsak hi dan ahi. Lehlam ah gimsia i chih khenkhat lah damdawi hoihtak, taksa a dinga hoih mahmah, i zakzak, i neknek chianga a gim bang kingaina leh ki zongsak thei ana hi nawn zel. I taksa bangtan hiama ki adjust thei dinga hon bawlsak ana hi maimah zel.

Vaite’n annek khit chiangin kamkhuah a khak lak duakduak, nap nit khong a ching ua, a nelaite a dingin kihhuai simpi bang mahleh a chin zongsangsa uh ahihmanin a nelaite’n le ahi ding mahin a ngai ua, a annek uh subuai tuan khollou hi. I neu apan a gimnam i zak, i khanletpihte namtuilou tak hilele a ngeina dan a pom theihna kinei zel mai hi. Tuibuk i ngaihnat mahmah bang le huaidan ahi a, namdangte a ding in lah a kihhuai mahmah ding. Neu a pan-a a gim, a taste i zakzak leh i pomsa ahihmanin sathu khong i ngaina mahmah a, vaite kih dingin Delhi khopi a i hong bual tei chiangin Munirka nangawn ah sathu kizuakta hi.

I tawpna dingin kamkhat gen lai le. Hunlui, hun paisa gimnam i chi diam, gimnam khatin banghun hiam, bang mun hiam hon phawksak thei mawk in lungleng theite bang lungleng sak thei hi. Osama Bin Laden a thah khit ua US President Obama in Ground Zero a 9/11 victim-te family a houpihna ah khatin huaini ka phawka, huaini gim ka za hi achih TV ah kana enkha laizang hi. Den lama ka chih bangin kei bangin le ka genkhiak theihlouh Kolkata gim chihbang ka omsak mawk hi. Chihsa bangin gim tungtang a sui man, a sui peihte a dingin sui ding,  gen ding tam mahmah ding hi.

Na ngaihtuah ngei diam ah, gim, gimnam bawltu mihingte a dinga thupi leh phattak mahmah khat ana himawk hi chi nengnawn le.

No comments:

Post a Comment