May 10, 2013

Beh, Tribe Leh Nampi


Burma gam ah hi in India ah hitaleh Zosuante’n beh buaipih chiat i bang a, a buaipih khol le om hileh kilawm hi. Buaipih i chih behngaihnatna leh huai toh kikaihmatte chi zaw le a genkha zaw maithei. Beh i chih hun paisa, i khovel lui a feltaka society a paina ding, indongta khong bawlna ding khong a poimoh ahih ziak a ngaihnatna kinei ahi ngei ding hi. Himahleh khovel a hong paipai a, nekzondan, inten-louten dan hong kikhek in society mah le hon khekkha ahihna ah tuni in a khengval a ngaihnatna, behpainate hoihpen nawn khollou ding hi. 


 India a omte tribe tuamtuam a sorkal in hon chiamteh (recognize) khin a huai tribe tuamtuamte kigawmkhawm a nampi (nation) bawlkhiak ding chih genphata i hihman in beh ngaihnatluatna pen hong dongkholh kha zek leh lepdan thak khat hong poimoh zekta leh kilawm hi. Burma lam ah a pauzat uh Tedim, Sihzang, Teizang, Saizang, Zou etc dungzui a kikhendan khat om mahleh sorkal in  a vek ua Chin nuai a Tedim-Chin chia chiamteh hihtuak a, hiai kha India lamate toh i kibatlouhna khat uh ahi hi. India lam ate tribe tuamtuam, huai lamate tribe khat dan a chiamteh a om. Himahleh huailam ah pauzat bulphuh a ki grouping na a omkha i gensa teng leng Zomi min a nampi bawlkhiak ding a minte (ripened) ngen ahithou uhi. 
Atangpi in Burma lam leh Mizoram ah a min ban uah behmin ana gelh kholkei  deuh uh abang a, Manipur lam in ki gelhzaw abang hi. Hiai kha kigawm ding deihna a behpailuatna venna ding a ana huchih uh ahihna tan a om ding in a ginhuai. Himahleh tuni in koipeuh ah min ban a behmin gelh a koipeuh ah ki  ching zawta abang hi. Mizoram leh Burma lam in le hon hah gelh semsemta uh abang a, hiai pen asia i chihna ahipah kei a, behmin gelhsuk-gelhtou tale le i lungpuak leh ngaihdan khong i zausak a i khek nak leh bangmah a poina om zenzen lou hi. 
Tribe khat a sorkal’ chiamteh tribe tuamtuamte kigawm a nampi detlou bawlkhia hitale le i beh hihna bei tuan ding ahikei a, min ban a behmin gelh nak bawlsem tuakzaw leng kha ding hi. Ahihhangin nampi bawlkhiakna ding lampi zui a i pai lai in behbuailua, beh a kikhenna, beh-leh-phung a ki etnate a tamluat leh kisuihpuk baihlam mahmah ding hi. Makai hi in mipi lam hitaleh behte ahihkei leh etdan a tuam - beh a en a muhdah leh deihsak a om mawk leh hoihlou ding hi. Bangkim beh a va et a, beh a va khenluat in kipumkhatna lampi i tot ah hon pialsak  thei hi. Beh apan tribe genkai ngai zek a hong om nawn  (kawlgam lamate  pau dungzui a ki grouping na– Tedim, Sihzang, Teizang, Saizang, Zou etc te le hiai mun a tribe i chih in i huamsak ding) abang hi.
Sorkal in tribe tuamtuam a hon recognisenate nidang a i min (nam min), i hihna dan a ina pom le ahihtuak kim kholkei a;  i kimkiang a i Zousuan pih group dangte hon sapna khong maha mikangte khong in honna chiamtehna uh India leh Burma sorkal in zangsuak mai; a huchiloute le huchidan minte mah a eipawl in recognition i nget man a huchia hon na chiamteh uh hilel ahihman in tribeism ahihkei leh pau (dialect) bulphuh a ki groupnate in i kal ah huchitel daikai kei ni. Dai ana suakkhin ahih lele a diak a lungsim dai bang khetchip masak pah ding hi kha ding hi. Lungsim kia hilou a tak mah ah le i khek theih ding hi ding hi.
Huai behte huai tribe ahi chia koihdan i neihte bang le nutsiat hunta ding hi. I omna mun a zil in i pau a tuam a, i pauzat pen tribe khat hihna bang a apai ton leng a om a, huchi ahihleh huai tribe ki hi mai hi. Gentehna in Mizoram a Chongthu pa Lusei pau in pau a Mizo tribe (tribe certificate Mizo min a lak ahihman in) ahi mai a, Thadoute hiam, Hmarte hiam in “Thadou na hi”, “Hmar na hi” va chih tuantuan ngailou hi. Paite laka Suantak ahiam, Baite ahiam omte Paite ahi mai ua, Vaiphei khat in Suantakpa “Vaipheite na hi” ava chihchih a kul nawn kei a, huchimahbang in Thadoupa hiam in Baitepa  “Thadou na hi” ava chihchih kul nawnlou hi. Zosuan, unau khat vek i hihna ah i pauzat tuamdeuh dungzui a tribe tuamtuam dan a om kha hitalele unau khat vek hi thou i hihman in huai beh, huai tribe ahi chi a khenkhen kul nawnlou hi.
Pauzat kibangkei mahleh behkhat bel behkhat hihna a bei tuan kei,  om khakna pau leh ngeinate zat man in behkhat hihna le a bei tuan kei a kinaihna om thei veve hi. A huchi ding mahle ahi hi. Himahleh nampi lungsim, tribe tuamtuam kigawm a nampi khat i hihna pen a sukbuai ding ahiam huai pen i mangngilh ding ahiam hilou zel hi. I beh tanchin, beh khangthu, beh bawg tuamtuamte sui in thei chiat mah ni, gelhthoh a record in le omsak chiat mah ni, a ngaih le ki ngaina mah ni. Himahleh i chihsa bang in  suangtu khat, kigawm a pangkhawm dingte i hihna haih louh a Beh, Pau, Tribe chih khong in a hon sukbuai ding hilou zel hi.
Tribe omkhakna chiat i tribe himai a, i tibe hihna chiat paithei tuanlou i hihnawn na ah i tribe hihna leng kiptak leh a kilang in hi ngam ni. I tribe a ding in le pan la mah ni, huai pan i lak ziak in i unaute (tribe dang a om) mudah ahiam tuammuh lua ahiam pah kei ni. I unau mah ahihlam uh phawk in i manthatlouh a i khosuahna ding nampi project bawl in mangngilh kei ni. Beh khat pen tribe khat nuai a ana omtak leh tribe dang in va ki neitusak nawn dah mai ni. Genchiangna ding in Paite pau a pau, Paite tribe certificate zang Ngaihte khat Simtepa’n Simte ahi chih kul nawnlou a Thadou a kingai Guite khat Paite pan Paite na hi va chihchih kul tuanlou hi. Tribe tuamtuam ah om mahle i beh khong a hong kibat zingzeng chiang in huaimah in unau khat, chi khat sa khat i hihlam hon hilh ahi mai a, a hoih mahmah chih mai ding ahi.
Hunte hong kikhek zel a, i kimkiang (environment) kikhek dungzui a society khong hong kikhek in hon phutluihtak man a  kigawmna ding a kalsuanna, nampi bawlna lampi i tawt lai in beh,  tribe chih khong ah kisuipuk kei hial ni.

No comments:

Post a Comment