Feb 18, 2021

Phalbi Khawl

Sepna a vaiten a nunnop (bihu, durga puja, diwali) hun ua suti a la ua christmas leh kumthak lak ei huna koihsim uh a banga, huai hun suamin tanau veh leh kisukhalhna dingin suti kila tangpi hi. Sikul kailai khonga phalbi khawl (summer vacation, winter vacation chihte) chiangin mundanga siamsinte inlam apai sek uh bangin upalam khenkhatin sepnanei omkhete le phalbi khawl neia pai dingin koih sek uhi. Suti la chile sepaih suti lak banga sawtlou, a tampenin ni 10 apan 15 bang kila ngam hi. Sawt la le nna ana kisiah leh ei buaina dimah hizel leh sorkal kumtawp 31 March bang le naitou paha kisakkholh ding tampi om ahihmanin.

  Tutung le suti la, inlam chilelah min Covid19 a ngaihsak nawnlouh nung ua ei NE state-te kisan thak hileh kilawm dan leh dun tam ahihmanin a pi muh leh tanau vehnuam mahle inlam pailouha, Guwahati-a a ni damlou va veh zual dingin kumthak khit pheta  a pute kholama pai dia ka gelkholh uh ahi. Himahleh Pu Mang, Kamlianmang (S.K.Hansing) ten a tapa uh Muante zi neisak ding, January 16 a Guwahati a kitenna om ding chih thu hong om chiangin, Nagaland a api damlouh lah ki zaza, va hoh masa a moulop kawma kumthak chia Guwahati hoh dingin ka hungel uh ka khonung khekta uhi. Suti lakdan lakloh manin 24 Dec 2020 zingkal lam ofis kai zuala, nitaklam a paikhe ding ka chi uhi.

25th  Dec Khualzin
Himahleh DPS School ten Christmas ni suti khahlel ua kumthak ni bang khawllou leh naupangte online exam pah ding ahih zokmah leh ka nungaknu un “Guwahati lam i paikei thouthou ding leh suti le ka la dah  dia inn ah ka na om mai ding, nou va zin un” hon chih chiangin ka khek nawn ua 25 ni in Nagaland lam zuanin ka dingkheta uhi. Vaigam ah 25 December a khualzin nuamlou omkei maleh eilak ah bel a lemlou omthei hi. Aizawl a omlai, weekend khong toh gawma Rih Dil a va hoh Champhai apan December 25 ni a ka hong kik u leh a zongsathuai khol kei. Lampi a dawr kihong omlou, nek ding muh ding omlou khatin ka omkha uhi. Khenkhatin choh le honsa maithei, experience khat chu ahi ve. Tutung Nagaland zinna bel Assam gamgi apan gamla khollou ahihmanin nek ding teng Assam sung maha nekhin in paile huphulhhuai omlou hi. A lampi hoihlouh pen buaihuaizaw hi.


Motor It Toh Kisai. 
Khopi lamhoiha motor zatnuam i chih lamsia ah huchi khollou i chi diam, ei lungsim ahizaw diam, “bang a chi de aw” chia pammaih saksim leh kisikhuai peuh hileh kilawm hi. Anuailam hetkha zek leh ki ipip a om, motor hek tunglai a dawm khollou a lamhoihlou a le i tai suk matmat bang nawnlou hi. Khatvei Aizawl-Saiha ka zinpih, seppih khatin “na motor na it kei e, taxi driver, mahni a khalhlou mah na bang” hon chi hial hi. Alehlam, khatvei tageet, ka pu uh heu in Guwahati pamlam Mirza pelhah seppihte kitenna ka va uap uhi. Ka pu uh, Kabuite, motor duatsiam khat hiven, Bharalumukh ah a peia huih check din hong khawl paha, keile kumkhe zok khedap muka a pei ka va suih kauh leh, hohpih amah theichian khatin chiamnuih thutakin “Ehe! nang na khe in na sui mawk a. Min a ta banga dawpa a dawp eingal” hon chi hi. Duat leh kemzou petmah kum 10 a zatkhit scratch omlou, a clutch, a suspension, bushing adg. a thaklai bangphiala koih mi ngaihsanhuai ahi.

Sepnalam maha chiamnuiha a gen sek uh, a min khong i gen dah dia, motor thak nei hiven, ami puakte kuma kong hon khak buk chiang ua aman na thuak zoulouin “mera garii” chia kikou khe ek mai sek a chi uhi. A dicky (boot) a van lakhia thaneih teng hileh kilawma hon khak puakdup mai u leh nuamchiam kholkei mah e. Seppih dang khat lawm le hi, boss le hikha khat lah a car  tuanphalzah (seating capacity) 4 chi, amah a hektu simlouh mi 4 val a tuan di phal bilbellou sek hi. Mawlai taxi khong muleh bang a chi ngaih phet diam ah. A liandeuh boss dang khat, ofis motor leh driver zangpha ngatin khatvei Guwahati apan Golaghat ah hon zinpih hiven. Anung seat veilampang ama tutna(permanent), kei driver nunga tu, lampi a tui lei ka dawnkhit a tuium motor seat sakhau a ka guan dekleh phal bilbellou, a seat cover puakgai ding chihdan hitel. Huai le ama mimal a hilou ofis motor hilai.

Tulam, adiakin hiai khualzinna bangah e’n le motor itdan kithei dek pan houh a de aw... Naupang ommawh ahihkeileh misual khatin gari thak original rong ngat, i parkna a honna thai-git gawpsak bang u zaw aw..  

Engine Seized
.
Pialsau zek vanglak ni.  Kum 2011 lak vela ka nupa ua Shillong apan Silchar manoh  Umkiang pelh, Assam gamgi tunma  mun khatah gil le hong kialsimta Khasi Ja Pris aksa toh meha singpi dawn ding ka hon lunggulha, nitaklam dak 4 lak velin ka khawlta uhi. Lampi black topping a bawlkhitphet uh mamin vom hoiha, sahin lampi toh lamnawl kikhoukhiatna sangsim hi. A langkhat lamnawl, alangkhat lampi tunga omkha zek, lampi a taite a dia nopmohlou dingin motor ka koiha, lamnawl hotel ah ka lunggulh ka neta uhi. Nekkhit motor ka hekkhiakin a nuailamin lamsik kikhoukhiatna hetkha zek mahleh bangmah chithamlou dia koihin ka ngaihsak kei hi.

Km 15 ding khong bangmah chilouin ka tai ziahziah ua, Assam lutkhit singpi huan lak pelhin motor tha awlawla hong kiam, taihat zoulou in  hong mit mawk hi. Bangchi a de aw.. Start thaka ka tainawn leh indungtan khong ki taithei lelin mitnawn hi. I start nawn chianga hing thei nawnta mawngmawng lou. Mi paituah a kitheisak khenkhatin a plug sia ahi peuh hong chi mahle uh dawr leh workshop lah omlou, en lah a bawldan thei mawklou, a chih ngaihna omlou hi. Khua bang hong miala, Silchar a meltheih workshop khat ka phone leh “hon na ngak un, ka hong pai ding uh” a chi a, ka nupa un ka na ngak top mai uhi. Miallaka a khenchia motor sunga tu, a khen chia a polama gari tai, a diaka Mizo Sumo bang, hon panpihthei kha ding chin ka na dakdak uhi.
 
Lawmte toh ki phone in a tunna uh ka dong zel ua, zan dak 10 pelha a hong tung chiang un khamuanhuai hi. Motor hon enchian ua, engine seized, bawl mai theih hilou chin amau motor toh kikhaukaih in Silchar lam ka zuanta uhi. Ana hisap thei, a kaihna ding khau toh hong kuan hihtuak uhi. Amau a ama ah, ei anunga khaua hon kaih uleh gintak sangin buaihuaizaw hi. Hon kaih uh ei-a hek leh thunun theih hi nawnlou in lem hetlou hi. Lamsukah akhau kikanglou, amau i va phut khak zozen ding venna a break matzek ngai, a break lah gari ki startlou a nasem ngellou, nak sik deuh ngai in i khah fel ma banga khau hong kikanglua kitan thepthup. Lam pawng  leh kuakna a gari kitat ding venna a break matzek a ngaih chiangin le buaihuai zel, lamtou deuh ah bel khau kikang, amau hon kaih dana paitheihin a dan om hi. Hiai ni in motor ama tha a pailou hek a baihlouhdan ka theikhia hi. Zan lah sawtta, gilkial, lungsim leh tha bang le gima nuam khol hetlou, zinglam dak 1 khongin Silchar ka tungzou hamham uhi.
 
Zen Estilo.
I motor gen Maruti Zen Estilo, 2010 January model, power steering, pen ei Maruti 800 hekkhak toh tehin a chilin hat leh heknuamin accelerate zek le kikhoh zat maia, a silencer bang hoih adiam i start khit a ging kizaloua start dia chabi va hek khakkik sekin om hi. Aizawl toh Silchar kal Catholic Sister ka puakkhakte bangin le “lenna a tuang mah kibang ahi” chisam uhi. Kitaitehna leh kielna hong sang, technology lah kikheng, ei theih sung lelin le motor kikhai baih mahmah hi. Tuni a hiai i  Zen gen i khalh leh power steering bang na khauh, a motor ging bangle ngaih mawk hi. Tua ka omna ua inneipan car thak lei, a Maruti Alto lui zuak ding chi i sakleh a rong bang hon kapthaka zatpen a honneih leh  zan chiangin a kongtual neuchik ua kinehtaka motor koih ngaia, zing a thohma bang un eia kilakhetheilou hi. Louhtheihlouha potbaih a ngaih changa kongpua a Alto i hekkhiak sak chiangin a ging lah ngaih, a steering bang hichi khauh tel ahi maw chihphetin om hi.

Lam tuamtuam ah motor bawldan khikhek, hong hoih hulhulin tuni in a bawl company tuamtuamte motor a hoihloulua om khollou abang hi. A giklou ding deihna ahia aman tawm ding deihna, ahithei liai ah sik sanga fibre, nylon, rubber khong zang uhi. Akhenin sik a zattawmna ziak uh accident a motor kise ding atuang mihingte silou/suakta ding deihna chi pawl oma, a dikna chiang le a omkha diam. Khopi lamhoiha tai chia mai henhen dia anuai niamchika a bawl uh, Jaintia singpi dawnna a ki hetkeh kha in engine oil a bawma pan na takkhe gai a hon buaizak sak dan ana hi hi.



Motor Nagaland Ah Se Leh.
Phalbi ni tom khua mial baih, Christmas ni motor taituah lah vang, lamkala buaina omkha leh chin ahitheitana pilvan ki sawm hi. Silchar a workshop hiam surveyor hiam i sap hong kipei fitfit ding i muh dan hiai Nagaland hong hi hetlou ding lah theihsa. Buaisia in kua hiam phone tawk lele gari bawlhoihna naipen Jorhat a lehkik kul ding chihin hon hangsan sak khollou hi. Bangmah i theihma a utnana a tai suk gawp, Pathianin honna vengin ana ki bit toutou ahihdan bang phawkin om hi. Naungek utdandana tawm leh kipei lupna tunga kia bang le kitatgawplou dia Pathianin ana ven zel toh tehtheih leh kilawm.

Tate khongin hon hektheih uleh ki ngansiahin a hek bangle kilawp vaka om nawnlou hi. Nauawih la  “Nu tha khek aw, pa tha khek aw.. bawi aw e.. “ chihte peuh phawkin, thaguma lou nasep hunlai ta nei tamte hampha leh enhuai ngut ding hitah hon chisak hi. Tunglam lemchihlouh thutuam, tulaia nu leh pa in ta tomchik neih a sawm uh ngaihtuahhuai pi khat himah hi. Unau Mizoten mihing kitawmlua, ta tam neih kul achi chi namah ua chih le henlut hamham ni hang.

Nagaland lampi, Jorhat – Mariani- Mokokchung Road gen i hi. Gamgi pelh kitheihna - lampi alkatara vomlou, lampi kuak, suangphom leh leivui khutna khong omin; a liap leh dawplak deuh phalbi lai nangawna lei nomnate ah vangik pua truck sulnung khap kuak leh pawng lampi kikhe vemvuamte gari neua zuih vual hilou a pelhdan zon ngai hi. Gam kense kei lele lam a neu mana lamsak lamkhang toh kinaitaka tai a ngaihna muna hekkha nailou, thiltuah i gensate le thei ahihmanin hetkhak zek a neih chiangin ka tangvalpa uh, Dodong le kisuanglahin pilvan theihtop suahsam hi. Hek khel ding chi le ki tawmngaisak ahia chouna a la ahia a utkei a, lamhoihlou a experience leh a kizilna le hi ding chi in ka heksak zel mai hi. Himahleh lungsim khatah ki awlmoh, aman le hon muang a diam, bangtan hiam nunga ka gen leh phal pah vanglak hi.

Mizoram dung leh vai, Silchar -Shillong-Guwahati, Dimapur leh Imphal kal, Guite Road lamsia a dawm kholloua Maruti 800 ana tat bukbuk khinin lamkuak, a niam leh a sang motor peia kalteh leh hisap khong amah sanga siamzaw honsa ahi diam, lungmuang mahmah hi in ka thei. Mun khenkhatah bel bangchitukin panla lele a koikoi hiam hetkhaklouh theihlouh om tham hi. Bangteng hileh, Pathian zalin nitak dak 6 lak velin a mihing damtak leh motor bittakin  Mangkolemba, ka tungthei uhi. Km 60 kan le hilou ding dakkal li lam phial lut hi.

Mangkolemba.
Mokokchung district a Sub Division khat, inn 1500 vel dinga tuat  a pi leh pu khosakna khua ahi. Khomite a kimkiang Ao kho tuamtuama apana paikhawm hi ua, dawr bawl vaite le om zek hi. Lamlian tung mahleh eilam mah bangin se mahmah sam hi. A tangpi a genin NE sung Meghalaya, Arunachal Pradesh, Tripura, Mizoram leh Assam ah lamlian hoih deuh leh Nagaland leh Manipur ah hoihlou deuh leh kilawm hi. Electric meivak leh tuikai bel dakkal 24 sung om vanglak hi.  Eilam toh kibatlouhna i chi diam, Ao mite gam neihdan,  a gam u toh a kizpodan uh a hipen maithei. Khua, khomi ahihna uh leh identity kizopna thuktak om ahihmanin muntuam gamtuam ah a kithei ngeilou kimukha le uh a kihouna masa uh “koi khomi/khosuak na hiam” chih kidot hi mai ding hi. Numei le koikho numei na hiam chia dot hi masa hi.

Kawlgam lam unauten le kipatna khua, a root uh kitheihna dia kholui ki dong sek ahi ding ua, nidangin internet a kihoukhakpihten i kigen chiangin “na kholui uh bang” chin hon dong sek uhi. Eilam, singtang ah le a kitheingeilou khualzin lampi a kituakte kihou masakna “koi khua” chia kidot na hi thou mahleh tuhunin min “Lamka apan ka hi” a chih nung, kholui uh va ki dongdong non khollou hi. A upalam khenkhatin a pate khong a theihkhak uh ahi diam chetna dinga a dot uh thutuam. Inten-louten, khosakdan leh i identity kizopna a omkhak dan genuam a ki nei i hi. Mangkolemba khosungah leng a kipatna khua uh kibangte a lom deuh, veng tuamin  teng deuh uhi.

Sate Bank of India ten branch leh ATM a nei ua, atangpi in ei Manipur a Sub Division munpi sangin sorkal ofis leh facilities a tamzaw mai diam ka chi sim. Himahleh, a miten eilam sangin sumsin lungpuak a neikeizaw uh abang. Mehding anteh leh sa khong, maltahing dong a khang zek ua Assam a Mariani lama kinga hisim mai uhi. Dimapur, Kohima, Mokokchung khopi khongah sumsin lungsim pua tam mahleh hiaimun khongah bel a lou,farm khong ua banghiam tampi nei le uh le a lak chiang un zuak ding sangin inveng leh tanaute kholh dingdanin enzaw  uh bang hi. 

Tulamin zongtah a nak nekpanta ua akung neile tam hi. Mokokchung district lamlian gei deuh a omte Meitei driverten a kunga khamin a lotheih chiangin a gahteng va pokho zel a chi uh. Huchi keileh zongtah le zuakthoh kholkei le uh kilawm. Hiai ziakin tuni chiangin a kung neiten le hon mawk lohsak nuam khol nawnlou ding uh hileh a kilawmta. Bangteng hileh, i gennop  ahihleh a gam leitang lah om, malta leh anteh louhing bang hahchin deuh le uh baihlamtaka kichawm thei ding chihlam ahi. Khosunga dawr poimoh deuhte bangle vaite a ngen ahi sim.  

Kalkhat Inn Ah.
Pressure, stress toh nituma ofis a i tuttut leh neulaia sabang i tatna gamlak – mundai, sing-leh-lou, azu-ava, luitui, lei adg toh kizopna khong lunggulhhuai bang hi. Lawinun thei leh ngai poimohin phalbilai himahleh farm a va giah ding a punou, Tali toh ana lemgel uhi. Enle hoihsa, khua a dam hiam, a lum hiam, a hibang bang thuaka nature toh va kizom ding chih himai. 
 
A upa lam chihmahtak a pi dam ngellou, kisoiselna hau ahihmanin kal khat khong inn ah ka ompih phot ua, kobiraj kianga nihvei ka hoh uleh a khe-na a hong dam vanglaka, gastric lam gilna in buaisak lai hi. Lungsim damdawi hi kawm chia daktor a omom ensak, damdawi khong a  nekleh ni bangzah hiam nungin a gilna le thuaknuam hon sata a, a sikhum leh bp le lametlouhpi in (normal hial kei mahleh) na niam mahmah hi. A lungmuan leh lungsim noptak man le ahikha diam, lungnopna bang le dawmdawi hoih ahih chia.
 
Huchin kumthak zangkhin phet a punoute inkuan Mokokchung apan January 2 in hong tung suk ua, a zingni tamin January ni 4 in farm a giaklut dingin kilawptakin ka kuankheta uhi. 
 
Truck Hire.
Apute a tapa thumte laka nih – Imtiakum leh Wapongtoshi toh api nau nungak feltak, Ayula (Tajenyula) toh hong pai in a milai – Luinsangba pen Mokokchung a in-ngak in nusia uhi. Kou le ka nungaknu uh Dibrugarh a nusia ka hihman un thum ka hi ua, amau nga, a zi sanggam (cousin)  tangval nih –Tia Sunep leh anau in a khua uh Mongchen apan farm hon direct ding, amau gel ka hunter ding uh ahi. Sunep pen Dodong toh TISS, Guwahati a MA zilkhawm ahi ua, anau pen gamvak lama kiva deuh hihtuak hi. Amau Mongchen apan airgun leh single barrel ahon keng ua, kou le a pute airgun ka keng tei uhi. A pu Tali in sabengte zat ding, cartos, single barrel tang tamkhop hon keng bok hi. NAP arms lama sem ahihmanin a lei/lakna ding thei mahmah dingin ka koih mai hi.
 
Farm pen km 6 vela gamla dingin ka tuata, a punou in lupna dia bawl ding singpek ana lei, puanphah ding Dunlop (a chi mai ua), blanket, antang kg 25 bag khat leh alang leh mahni poimoh chiat mimal van tuamtuam poding 407 truck khat lak ngai hi. Um leh bel a tamzaw farm a omsa ahihmanin tam puak ngailou hi.
 
Hiai Dunlop chihpen EPC Foam Sheet (expanded polythene) ahi a, Dunlop ana lei chih a kizakin “abang dia hiai mipa, a sum a nei le hilou, huai zan nih thum giahna ding Dunlop ana lei chih himhim” chin kou nupa ka ngaihdan uh ahi hetkeia, singpek bangzah hiam ana leisa inn a omte bang le pupen in a ngaihdan ahihlouhdan gen bok hi. Himahleh a hongtun ua a mel i muhleh ei Dunlop chihleh amau chih ana kibanglou hi.
 
Meh ding ahihleh a puten gamlaka omte ne ding chi in dal, sathau, allu, phulunsan adg lei hon phalkei ua, sa khong deihbangin mankei zenzen le chia kiging gu ahi ngei ding ua voksahou tamkhop Mokokchung apan kou theihlouhin na pua uhi. Truck la chihpen, a neitu midanglua hilou ahihmanin a lakman le aminpu mai, a thau man le a daih khop tek diam ka chi. Kei na gelna ah bel kou motor khonga van poimohzualte puaktheih mai dia ka na koih himahleh nikhat farm naipen a ka va hoh uleh car a paina ding chi hilou hi.
 
Truck a tuang nainai ding chih gelna ommahleh lampi hoihlouh banah vanpuakna gari a mihing tuan lem ka sathei kei uhi. Vante truck a guanga khe a pai ding, a tungzoulou ding a om leh truck driverpa kianga tut ding chih ahi a, kei  truck a tuang dinga chinpen dingin hon koih mahle uh ka uttuan sam kei hi. Insurance lama sem, vanpo motor a mihing tuan kiawilou banah fitlou deuha a ka kitheih chianga km nih a gamla ding inn leh ofis kal bangle khe a kuan leh kik zeuhzeuh sek ka hihmanin ka chou thou hi. Kinohna ding omlou, i bah leh khawlkhawl ding hilel ka chi a, huchi in kou tunma a lupna leh bangbang hiam ana bawlman ding chin a punou in vante truck ah na tuanpih hi.
 
Khe a Pai.
Zingan nekkhit pheta khe a paite ka kipat u leh suangmeihol (coal) poten truck paina dia lampi JCB a na nawtmai uh hihtuak, farm nai ka hohni uh toh tehin lampi ana mam henhan hi. Car le paithei phial leh kilawm mahleh khe a paisuakin a bahsia leh sawtpi khawlna omlouin farm ka tungmai sam ua, singtang lam suk leh tou zawt bel khopi lamliana pai toh kibanglou deuh hi.
 
Sunepte unau kou tunma a punou toh bawltheih theih ana bawl dingte sangin kou ka tung masa ua, amau sunkim khongin hong tung pan uhi. Lampi a airgun toh vasa hon beng malam a zekai ana hi ua, vasaneu baibek chia ding giat ahiam hon man malam uhi. A vasa min ka thei mai keia, baibek rong bang, a eng leh a hing khong ahi a, a mel mu a  vasa khong i khoihleh leh neulai a  saili a ginemgah, kelbugah ne vasa i kaplai khong, tonggah thangkam a tuklou i mat khong hon phawksak thei hi.
 
Tunkim phetin a pute inkuan leh tangvalten buk bang (wall), khuam ahizaw di chu, ah singtum bangzah hiam hon kilhbelh ua, huai tungah singzawl kilhin singzawl tungah singpek phahin sikkilhin hon khenkip zungzung ua, kawngtan khonga sang lupna hon suah uhi. Lupna in room luahsuak, a nawl paitheihna ding neukha hawilelin, lupna tungah ka “dunlop” uh hon phah ua, lupna nuam mahmah ka neita uhi.  Dunlop tunga puanphah ngailou, taklua lah hilou nal hianhian leh nemsim, blanket i hon silhkhum leh phalbi toh kituak mahmah vanglak hi.
 
A Pute Farm.
Khopi mi hausate a toh kibang khollou ding ahihman a pute farm i gen zek ding.  Huailamah mimal ahihkeileh a beh a phungin gam ki neih ua, amau gam chiatah lou, farm bawl mai uhi. Rubber, singgai, kuva  adg khong suan tangpi ua, giahtheihna ding buk le lam uhi. A punouten le a gam ua mualneu khat vatsiangin kuva kung a ching tei ua, kum thum khong hipan ahihmanin a kung lian nailou hi. November kha khatvei ana sam ziakun farm a ngila, loupaneute lah phalbi in meklumin kuva kungte loulai ah kilangtakin ding velval hi. A vatlai a phuklouh, khiangsing lian kihawi bangzah hiam keudin khong toh loutul bang zozena neulai a i nuten loutul a malta, samphok, manta, singzual adg hon lohpih khong uh phawkin om thei hi.

 
A farm leipi sangin a lianzaw deuh dia, buh tin thum mun a phazou kei deuh ding. A nawl teng gamlak singkung leh loupa bukin a tawlam ah gua sah hi. Guate eilama gova leh mau toh kibanglou deuhin a tang sau leh mam hi. Nga ahihkeileh sa huanna/emminna dingin a zang sek namah ua, a kizenlo ngut hi.
 
Farm House.
Buk toh farm house i zangkop nelnual ding. Tui nai dia farm tawlam nawl, luigei zeka lam ahi a, feet 8 square ding khong room khat oma, lupna dia ka zat uh le hipah hi. Room tuang goten a kibawl, a bang leh a tung langva ahi. Bang a tung toh kimat ahihman bitin inn mah bang hi. A mailam lutchilah anhuanna ding oma, huai pan room a luttouh theih, lupna gei a paisuaka  phaitam kongkhak a pawt theih ahi. Phaitamah Indian style commode kithuah dailenna oma buaihuailou hi. Ei theihphak chiang ah le singtang ah ekbuk om kholloua, daileng dia vok toh kizuih hanhan sekin om hi. Gamlak deuh ahihkeileh lou kiang khong ah vok taphalou ahihna ah ek sikkhak ding omthei mahleh hiai ah bel huai risk omlou hiphot hi.

 
Farm khenkhat ah electric om mahleh hiai lamah a gui paikhalou ahihman solar plate ka kengua, bulb 3 toh zanmial ah vak huntawk mahmah hi. A buaihuai khat bel a lian a neu in mobile kitawi, nikhat bang i hong tam chia battery beisim vekin, ka solar khawl ua USB port khat kia om, khatvei a mobile khat charge thei lel ahi. Charge thei chile, a dimna dingin nitum phial ngaia, i charge dimsa bang zang zekle na beipah mawk! A ki charge kha, a diaka pasalte  mobile battery segai dia ka gintaksim uleh inn tun-a electric a ka charge chiangun na selou vanglak hi. Numeite mobile charge tang zoulou deuh uh abanga, amau le ahi dimah a koih mai abang ua, hiai ah le i society paizia social scientistte gen theih ding a omkha maithei.
 
Khul ding sing lah lunghihmawh huailou, anhuanbuk ah singtang danin nitak lupmasiah mei kichiha, nitak masa room sungah meikhu honglutin zusa  khut bangin room sung hon khutsim hi. Anhuanin mailam leh a khanglam bang a kimkhat  kibawlte tunga goten intungtana kon bawlbit chiangun meikhu a tunglama lengkhetou in room sunglam ah hong lut nawnlou hi.

 
Buk konga meiphualpi zan masani in ka sep ua, ninihni in sa haigamna lel din ki chiha aban peih nawnlou ka bang uh. Khua lah vot, buktual le lianlou ahihman a zongsang zoulou ka hipen ding uh. Tuailai deuh, nungak tangval paikhawm khong hile uh bel a kilawp lamtak uh ahi maithei.

 
Luidung.
Lounawla luikuam khoihlouh gammang bitlai ahihman luidung ni in salkhalou a sunin le mial khepkhupin vot dukduk hi. A tui siang leh chim kelkel in a luan ging biabia a buk apan kizapha hi. A tuichim filter ngailoua dawn theih, mineral water himai hi. Luidung a suangphom golpipite tungah tangpan kai in loupa chikhat poua a teh kaikuang toh huan le lim vanglak hi. Eilama a kineklam leh a loupa min ka thei kei. Fit deuh tawm zetzeta suang tung kawmtuah zouloute a dingin luidung vak le khedap taw maigawp bangin suang nal theilua hi.

 
Luikuam ah nahtangum, uilusin, ankhapiteh adg om dia ka gintakten ka va etchian leh ka painatan ah omtuaklou hi. A mualtung lampi lama pana etsukin singthupi kung hi awmtak mu mah leng va ki paisuk theilou ahihman ka chian kei hi. Ana hi taktak lele a sel hun, a dawn hun hinailou ahihman phatuamlou ding hi. Gamlaka tuaiki tehtak san gipgiap, aksialpak leh mehtheih a omom lak dia ka hisapnate thawn veka, facebook khonga baklawng nektheih leh a limdan a gente uh a taka chepna hunlem hidia ki koih zaw hi a. Khongma bel a tam, saiip dim thum zen ka la uhi. Ka la uhi chile lawinu in Sunep a kung phuksaka a mounu Chubala toh a va lak uh ahi. 
 
Ka khongma lakna uh, loukhung lama midang rubber farm nawl, a bukuh ka sabengte un giahna a azat uh ahi. Kou farm toh kigi chih ding ahi dia, vatlouh singlakin halzek hi. A farm uah rubber pichingta mahleh kemlou, vatlou ahi ding ua singkung, bi, sialluang leh loupa sah hi. Buk kiangah zawngtah leh lamkhuang kung hunkhop a oma, zawngtah ngek lai in lohtheih nailou hi. Lamkhuang kung liandeuh nih ah vompi lamkhuang nekna sulnung muhtheih om hi. A kapi ah lamkhuang hiang kaikhawma tau pian bu a bawl na omlaia, lamkhuang kung a kala a phuaina lamkhuang hawng ah ama bing nailou hi.

 
Uilusin i genleh November kha a Nari lui, Arunachal Pradesh ka paina uah a kung tamten hiven, a gah ana omkei a. Bangchik khonga gah a diam, a gah huna va veh tuak hial hiveh. Agam mite bangin lah ne khollou ding un a gah chiangin tam ten in teh.
 
Ka kuanma ua farm geia lui omdan ka kan leh kaikuang leh aisa tam chihtan ka kankhe zou lel hi. Aisa, nganal, ngavok leh tengkol khong matna dia Coca Cola bawm bawlnuam kichi tuh ka hizena. Mualkui gama kentui, singzamanlui, luipi, uilui chihte dan dinga ka na ngaihleh a lui i muh chiangin gammang guam, luineu khat ana hi a, tuklai in nganal zaw omkha na ve, nga dang leh tengkol omna ding hilou deuh hi. Aisa tam a chihte uh lah phalbi khovot dou dia a kua ua na lutgaita, mat ding omlou hi. Kaikuang bel zanmiala torchlight a i salh leh a mit uh vak phingphengin siktul thala kapkap theih hi. Zankhat naupangte toh ka va paisin uleh huai dia ki fit zoulou deuh a bang.
 
Nasem Leh A Semlou.
Ka tun uapan sing sat, gua va pu,  bangbang ahiam bawlin a buai in buai thei uhi. Gensa buk puah banah buk kongah inka pian dohkang khong gopumin hon bawl ua, kullua i sak khollouh bawl di hon mumu vanglak uhi. Huchilou kalin lah a lounawla singkung, sialluang khong va vatsiang zualzual ahihkeileh nitakchia meichih ding, anhuanin a anhuanna ding sing khong va tomin anhuanbuk kongah hon khohkhe suk zungzung ua, i va seppih dek chiangin lah ei kitang thei khollou zel. Dodong toh ka pata sang un a nu fitzaw adiam, tangthei zaw abang hi.

 
Amau nasem dingin hon beisei kei mahle uh, amau nakpia a seplai ua semloua va om nuam khinlou ahihmanin chiamnuih thutakin “i hohsan uh kibanglou deuh hi di hiveh aw” peuh ka chihsan sek hi. Amau farm awlmoh, atha un lah chin, septheih theih sem somsom nuam uh, eilah holiday mood deuha gamlak nature toh va kizom ding, munlem deuh bang om ngialleh nisa nuaia lupa, huihnung ging, vasa hamging, tuiluangging biahbiah khong za kawma ihmut hithiat bang ki ut zomah.

Sabengte Samat.
A masani lupna leh poimoh zualte bawlkhin nitaklamin Sunep leh anaupa thau toh sabeng dingin kuan uhi. “Hongpai hak ding uh” a chi mai ua, khomialin (dak 5 khong ahi ding) ann ka neksan ua, kigim ahihmanin nitak dak 7 khongin ka lupsan uhi. Zan dak 11 lamin hong tung ua, a pute nupa in ihmulou in ana ngak ua, ann a nek khitun a kiangnai farmhouse mun niha giak dingin   sabengte unau munkhat, a punou leh a tapa uzaw mundang zuanin paikhia uhi. Farm kiangnai a te le midanglua hilou ngen, zanpuan leh poimohte buka a nutsiatsa uh ahihman zankim nunga va pai in giak thei mai uhi. Huai ni zaw sabengten vasaneu tamlou leh zulei nih hiam hon man lel uh abang.
 
I zinma a hunting le pai ding ki chi vialin, Dodonga ding le sabengte zat LED torchlight a meivakin tang taka gamlapi salvakpha bang kilei tak hiven. I fitna in chinlou. A khut ua a om chia sabengte unau le theihtawp suaha banghiam mat teitei zaw sawmten uh abang. Zingkal leh nitaklam khonga bukkiang singkung hong boh vasate airgun a kap ding Imtiakum leh Wapongtoshi mohpuakna  hi a, khat zaw kaphe na un ava zonzon chiang un a mu zoukei ua, hehpihhuai zozen a kei ua. A naupangpen, Wapongtoshi bang in le mannuam lawsam hiven.

 
Vasa Pangkhawm.
Ni nihni sunlai airgun tawia vasa bet va sin himhim ding chin loutawlam ah ka va dianglut hi. Loupa keu leh singtuailaka gindawmtaka ki pai theuhtheuh theilou a awlawla kiziat leh gamtat ngai hi. A lei ken ahihmanin dindan lemlou in munkhatah sawtpi ki ding zoulou hi. Vasa ham ziahziah kawma singkung tuamtuam hon boh thitthitte i kiang nai hong tun uh ngakna dingin tatlouh leh munkhata din/tut sawttheih ngai hi. Dai dide a dinga sawtkuam i om chiangin i kiangnai khong hong boh mahle uh a liandeuhte kap di chi in a neu hong kilangte ka kap nuam kei hi. Airgun khatvei i kap khit a tang thunnawn na dia a lawng khep ngai, huai in ging a neih banah hun le lazek, kap vanglak leh a lian deuh kapkhiat ding chihdan ahi. Himahleh i khe khong kham, singbuk ling leh vasa kimu sim melmualte muhchian sawma i ki bawllem chiangin thawmging kinei nak a zak chiang un vasa hamdan tuam deuh khata hong ham pawl omin lengmang uh ahia kibu uh ahia hong bei mang duam mai zel uhi. Vasa tuamtuam himahle uh kitheihsiamna, warning system khat nei uh hi in ka mukhia hi.
 
Sabengten zan nihna in akpa khong honman mahle uh a duhthusam uh chinglou sa a kisuanglah a di uam, kou a dia banghiam khat mat utten uh houh a diam, a zing chiang, a tawpni in Mongchen apan apa uh le hong kuan ding a chi uhi.
 
Azing chiangin a hong tung ngeia, sunhun a nasep theihtheih a sep nungun nitaklamin a pata thum un single barrel nih leh airgun khat toh kuankhia uhi. Apa uh samat siam leh huai kuam gamlak omdan teng thei vek a chi ua, huaini chu sakuh nih, vagik leh vali (valiho), utong toh kibangsim hon man uhi. Hiai pen Dodong in google apan “Burmese Peacock Pheasant” hi danin a hon mukhia hi. I etna angle leh vakin a salh dan azilin a rong le kikhekthei in etlawm mahmah hi. Ka sabengte un bel a latdanin lian leh kilawm mahleh a taksa neu, a sa le nek-eta  a etlouh uh, cartos khat Rs300/- lam mana kap dia a tang pammaih mahleh kou lah dia a kap uh hi in gen uhi. Hiaipen chu a sa bang vomin duai mahmah ngut hi.

 
Forest leh Environment Lam.
Environmentalist, forest act khong ki phawk a diam sa sisa lim taklat ki thaloplou in sabengte matte lim lasam mahle ung koimah ah ka koihkhe kei uhi. Dodongin bel google apan sakuh leh vasa kimante endangered omlou ahihdan khong a gena, classified as LC (least concern) by International Union for Conservation of Nature (IUCN) a chi hi. 
 
Ka tam sung uh api Chubala in anhuan nehsohtakin enkola, gamgiak chilouin anlim taktak ngenin hon vak hi. Sa ahih chiangin a pu a bawl siama, a bawlkhit chiangin hon huansuak zel mai hi. Sa huan lam toh kisailam denchiangin i gen zek ding.
 
Ka sabengte uh, apa bang un bangmah sa ne hetlou ana hi. Sa, vasa khong meia i em chianga a gim a zak leh a luaksuak chi un, a sakuh matte uh le tuisoua diahin a mul teng botkhia, huaikhit tuisoua diahnawnin a vun leh a mulbul omlaite kiatgsiangin ngou zozen. A huaite le amah a sa nelou penin hon hihvek hi zomah, amah a siampen leh kimuang chiat, aman le ama hih di maha koih chih ding ahi ding. A kiatsiang khit vek un tangvalten hon sem ua, a sunglama a sinkha lakkhiak pen a pa uh hisak uhi. Sakuh sinkha sungna damdawi hoihtak a chi ua, hoihtaka lakhia in ka houkeu uhi.

 
Tuilum.
A sing lah chillou mah un a inn hi in a gam hileh nituma thuk tungah bellianin tui suang ua, tuilum omden hi. Anhuan, mehhuan chiangin kizena, akgoh, sabawl leh tuluma kisilnuamten suahkhiak zoka zatmai theihin bailam mahmah a suak hi.
 
Tangval tegel le a pa uh mah bangsim ua, Sunep in voksa leh broiler chicken ama bawl leh huan ahihleh ne lela, a neupen in tuh a ute sakuhsa huan ne zekin ka thei. Inn a ka nutsiat uh apu bangin le gamsa leh vasa himhim nelou, nga khenkhat, voksa leh broiler khong ne lelin local chicken bang le nelou hi. Sakap leh gamvak miten gamsa ne khollou uh ahi de aw ka chisim ua, eilam leh unau Mizo laka gamvakte in gamsa neklouh a neithou uhia chih khong hon ngaihtuah sak. Sabeng leh mantheiten gamvakna a a thiltuah uh mi a hilh khollouh uh tampi om chih bel eilam khonga le kigen leh ngaihdan om mah hi in ka thei. Dodong in social science lam a zilna ua Indian society a a siampu chi khongin sa a neklouhdan deuh khong ua hiailamten le nelou uh a diam peuh chimahleh huchilam hihtuaklou hi.
 
Meh Huan Lam.
A huandanah lutnawn le. Neulai khonga akpa, vagik, vengke adg deihbanga  omlou be-ai thang khonga mat sunsun sihzoupok khonga kihuana lim le kisa hiven, tutung le sihzou toh pok dia etlahsim bang om mahleh nekdan kibang khollou ahihmanin amau kisen mai hi. Gotuai tui, chi toh malta khong toh hulhuan tangpi ua huai ahihkeileh lah golawng sunga emmin khong, gamlaka option le om okhollou ahihna ah huandan a kibatsim vek chiangin sa, zu, vasa a taste tuamna kilang zoulou a bang sim. Anteh tuamtuam toh kipawl i sak, a hulhuan, a kan, a tuinei adg ahihkeileh pasikhawm, lengmasel khong toh i huan dan khonga huan khollou uh bang hi. I tate mahin le singtangmeh, ei huandante nepha ut khollou ahihman un hiailamten le ei huandan lunggulh khollou ding uh chia  kipanselou a amau huandan dan kisen ahipen.

Silchara omlai, lawinu toh ka kiten tung uh nikhat mehpok ka huanni un a sanggamte (cousin) khatin ann hong nekha, nethei mahmahlou sam hi ding, a sanggamnu kianga “i meh uh uiluak bang lua” na chi hi. Anteh pokhuan a mel uiluak a batna om ngut hi. Neklam ah neu apan i neklouhte a mel hi in a gim hileh i hihtheihlouh om tham hi. Vaite meh khenkhat bang ei mita sungphiah ek bang zezu in kihhuai hileh kilawm, amau lah i bekan meh leh meh gimhatte khong a zak chiang ua kihhuai sa zela khopi lama inluah buaina neihloh le tampi om hi. South lamte meh thuk velvul, curry patta, meethi leh a masala gim henhun khong uh i nekchil in ki duh hetsamlou hi.
 
Makpa Mohpuak.
Mehhuan toh kizomin genbeh vanglak tuak omsak ni. Eilam danin makpate mohpuakna neisak thou ua, inkuan sunga banghiam nikhua ah sep leh bawl, nek leh tak sai a mohpuakna uh hihtuaka, function nikhua hilou, insung mah bang ah le sahuan, mehhuan dia makpate beisei tangpi uh abang hi. Dena i gensa nekdan/duhdan kibanglou ziakin sahuan khong va kisawm khollou a, amau hon huan zel mai uhi. Akgoh ahihkeileh sabawl khong amau zei leh tem zat bang  kizenzaw ua ei le hon muang khollou uh ahihmanin phaze kisa suk zel mai hi.

Neklam ah adventurous deuh leh a huchilou kikal omlua hi. Guwahati khonga hongzin kha eilam meh, anteh, mehtui hawp ahihkeileh a gimhat khangkhuh, singthupi, sathu khong chiama limsa, duhmai a omlai in amau nek ngeilouh et le en khollou pawl le omthou hi. Huchi ahihna ah abawl, ahuan a khonga kipang khollou in lengla khenkhat “na makpate uh hihsak ve” ua chihdan khonga chiamnui nuam se pawl bang le omtham hi. Mixed marriage a omdi mawng le zaw himah in teh, chihmai di hi.
 
Kiklam Thu.
Nithumni nitak sabengte hong tunma in kou inkuan a kuanpeih omlou ka hihmanun a pute inkuan a neupen chihlouh kaikuang man dingin farm nawl lui ah siktul thal toh va kuan ua, ser khat ding khong hon man uhi.

January 7, 2021 ni hongsuaka, zingan nekkhitin vante hemin awlawlin ka kisa ua, kikna ding truck nitaklam dak 1 a hong tungding ngak din sun dak 12 khongin buk apan ka kinawnkhia uhi. Farm omna luikuam, guamkuak a truck taitheihna ding lampi omlou ahihman zanpuan, um leh bel, vante leh apu in truck ahawma pai ding pammaihsa a singtuai hon podia a  chih mana a satte uh nawnkhia in truck ka na ngakta uhi.

A punou leh a tangvalte thuman leh discipline neihdan phathuai mahmah hi. Inn a a pu in a tenna inn uh keklet sawm, room bawlna dia sing khong kaikhawm khawm mahleh a punoute ngaihdan hilou hi. A damlouh nikhua ua Mokokchung apan ava vil leh etkol uh ngai, tua a omna uh nusia a Mokokchung a om dia deih mahle uh a pi pen min zoulou ua tuni tan amau gel kia khosa ahi uhi. Huchibang dinmun ah a gim a tawl pen thukhat, ka paima nitak ua a pu in phone a “singtuai 10 bek hon sat unla truck in hon pua un” na chi hi ding, thumangtaka zingkal a thohphet ua sabengte pata toh singtuai naupang phei chiachia ding sau thei zozen 20 lam ana sat uhi.

 
Truck A Tuangta.
Kuanlama lampi hoihsa chiatsim ka di uam kiklam khe a paisawm om nawnlouin van leh singzawl toh truck ah ka hong tuang nainaita uhi. Kei a driverpa kianga tutna a tu ding hon chi mahle uh Chongkhozou chiangpi leh Lamka kal khong neulaia truck singbim vum zena pua tunga kituang sek ahihmanin a malam ah ka tuang utkei hi. Himahleh tutung bel neulaia truck tuan toh na kibanglou in hiai ah le taksa fit deuh mah ana ngai ahihdan phawkin om hi. Neulai a singbim tunga tuang, a kisawi chiang banga le nem ziahziah in nuam kisa hia, tutung hon sawi chiangin hon sawina tha direction tuamtuam a hong omin zinling hatdeuh toh tehtheih leh kilawm maimah hi.

Lampi kenselua hikei mahleh hon sawi chiangin pan kenkon mai ngai hi. I pan kenkon kawmin truck bang(wall) khut khata len, singtuai ahiam a lem dang khat peuh khut khatlam a lena pan petmah ngai hi. Hon bangchi sinkhak hiam chiang bangin i guh i tang kilawi thei leh kilawm hi.


Munkhatah driver hong khawlpian in “a tunglama electric guihing om, pilvang deuh un” hon chi a, lamnawla loupa, sialluang khong toh le kihetkhak zengzung a om ahihmanin driverpa thugen zui danin ahithei tannin ki kunniam chiat hi. Nak kun niamlua ka diam, ka gil lak hong buai zozen hi. I ngoi khong kikhepkha ahia, a position loua omkha ahia gil nat chihtakin hongna a tat le ki tangtheilou khatin om hi. A hon theihkhiat chiang un driverpu truck khawlsak ua, cabin a tudia hon sawl chiat manun ka va tuta hi. Awlawlin gilna bang le hong nuamin inn ka tun chiang un a thuak nuam deuhta hi.

Huchi in a punou, Tali te inkuan zal leh thusiamna in kou inkuanin tutung phalbi khawl taitak leh nuamtakin ka zangkha uhi. Dodong ngialin a sa nekkhak tamtak koimah, bangmah chika nekha dia ana ki ngaihtuah khak neilouh khong ahihdan hahipin gengen hi.

 
 
 
End Note:
Hiai laigelh ah ahitheitan in double vowel/double letter zatlouh kisawma, apostrophe bang le zatlouh kisawm hi. Huaite a tamluat chianga et leh simdan nuamlouzaw bang sakna ka neihman ahipen. Sappau zatlouh ding chimah leng hitheilou in thumal tampi tak kizangkha hi. I pau kim zoulou ahia a laigelhtu eipau kisiam zoulou ahia chih ngaihtuahna ah a oma, sappau leh paumal tuamdeuh dia gintakte ki vomsak (bold) hi.

PLS laigelh bikhiah “tawmchik ahi, theihsawmlou leh zuihsawmlouten kisiamtanna dinga zilkhalou chisek uh ahi” chinuam om mahleh, a zilkhalouten a kip a kawia va kithei khollou in i na gelhdan ngeia ki gelhsuk mai kha sek hi. Gelhdan ngei chile, a huai le hong kikhek toutou, kum bangzah hiam sunga i laigelhte enkak le gelhdan kibanglou tampi om ding hi. Bangteng hileh i paua laigelh himhim a kibehlapna ahihkhak leh chi in khenkhata dia thulimlou chik himahleh a lem dandanin lai ki gelhtou zel sam hi. PLS laigelh bikhiah tungtanga etdan kip ka neih bel ei a zilkhalouten i gelhdan khat omtaleh, khangthak a zilte huna hong kizui vek mai na ding chih ahi.

 A thutun thupikei mahleh, hiai laigelh ah thumal zat khong uluk deuh leh ngaihtuah kawma zat ahi a, hun le la zek hi. 27 January 2021 a gelhpat, nasep kawma hun neih dandan a sutzop leh puah zel ahi. Nidanga ka gelhdan mah bangin hiai laigelh a thutun ding, a tup gelkholh ahihkeileh guhgel nei masa tuanloua 2020 phalbi lai khualzinna thu ka gelhsuk top mai ahi a,  simtute a dia ninhuailou ding chihna in gelh kawma lungsima hong lang thu tuamtuam ka henlut zela, a simnopna dingin sub heading leh computer font a bold, italics khong kizang zel mai hi.
 
Blog a koih ding, kua in koigama ana sim ding (a sim le a om na ngial diam ah) chih kitheilou ahihmanin leh Zosuante i omna gam leh i khobing pau zat, thil minte a kibanglou tam ahihteh,  laigelhna a i zat a omzia theilou omkha thei chihna in thumal, paumal khenkhat a ki zatdan, huai thumal a dang sanga telzawkna khong genchianna a nuai ah i koih ding: 
 
1.      Suti. Vaipau a chhuti chih apan suti i na chih, sappau a nasepna apan leave lak genna. Eipau in khawl, cholh chih khong zang mahle zatdan a lemchiahlouh ton om abatmanin hiai laigelh ah suti chih kizang mai hi.
2.      Nunnop – Kut chih khong bible ah om mahleh sappau a festival zatna muna zattheih chiahlou a banga, simlam unauten Pawi a chih uh lah kawl gimnam saksim a om ahihna ah nunnop kizang mai hi.
3.      Sikul. Sappau a school, kawlgam lamten sang a chi uh.
4.      Adg. adang, adangdang chihna, sappau a etc muna kizang.
5.      Mawlai Taxi. Mawlai i chih Shillonga Khasite bukipna veng min ahi. Shillong taxite share a pai ahih chiangun a driverten sum tam muhtheihna ding in a kihenthei zahzah henin mi gintaksanga tamzaw pozel uhi. Khua lah vot, a mihing le neu uh a diam kihen dim tiktek le poisa khollou abang hi. Mawlai lama tai taxite bang tamdiak ahihmana Mawlai Taxi huchia kigen mai ahi.
6.      Khasi Ja Pris. Khasi nupite hotel ah singpi toh jadoh khong, ann tawmchik quarter plate a serve a aksa/voksa tang khat/nih toh a zuak uh laka ann genna a ka zat ahi. Ja Pris a chi mai ua, pris gelhdan pen a dik diam ah. Jaintia Hills, a dawr Jaintiate a himahleh a annekdan leh hotel a a serve dan uh kibang ahihna ah Khasi Ja Pris ka chihmai ahi.
7.      Motor. Zosuante lakah Mizoram in motor, Manipur in gari, Kawlgamin motaw a chih uh a mitamzaw in motor zang uh chia ka zat leh mun khenkhatah gari chih mah hong kilawmzaw abanga a nihin ka zangkhawm mai.
8.      Mizo Sumo. 1980s tou khongin mi tangpi in Mizoram leh state dang kikawmtuahna a kinakzatpen Night super/bus khong ahi a, huaikhit lam 2000 tou lamin Tata Sumo hong tamin Guwahati, Shillong chih khong leh Aizawl kikal service pai ziahziaha, hiaia Mizo Sumo i chih huaite genna ahi.
9.      Start. Motor start i chihpen eipau a gendan lemlou abang a start chih kizang mai hi.
10.  Hisap. Vaipau a hisab-kitab chih apan eikiang hong tun chia hisap hi ding hi. Hiai ah ngaihtuah chihna a kizang ahi.
11.  Surveyor. Motor accident claim khonga insurance companyte sum piak di zah khuatkhe dia surveyorte kizang ahihna ah, surveyor thil thei taktak leh fel taktak tampi a om ua, buaina, haksatna i neih chianga i sapleh hon panpih dia kiman gige mifel tampi om uhi.
12.  Alkatara. Bitumen, lampi bawl chia suanghum, piaunel khong toh hela lampi mam leh kip dia zutna dia kizang.
13.  NE. North East India chihna a kizang. Tulai in NE a state 8 om chih himahleh hiai ah nidanga 7 Sisters chihte genna in kizang deuha, Sikkim tellou chihna ahi.
14.  Kobiraj. Pianpih i chi diam, don nei ahizaw diam, ahihkeileh zawl nei ahi zaw di uam, mun tengah mi zutthei omsim hi. Thana, guh hek, kilawi khong bulhlem leh mekdam thei uh le abang. Doctorten bel damlouten hiaite a naih ding uh a phalkei tangpi maithei uh. Vaite khongin le ana nei ahihmanun amau chihdan a kobiraj kichisuk mai le hihtuak hi. Hiai a ka hohnapa bang uh naupang neuchik, kum 15 kan le ahi diam, pau le pau manglou, youtube khonga Chinese vdo khong en kawmkawma mekin sappau siamlou ahihman kei toh ka kihouthei kholkei ua, china pau a vdo et a gen uh thei ahiam chia ka dotsak bel a theidanin kigen hi.
15.  TISS. Tata Institute of Social Sciences, Guwahati Campus.
16.  Cartos. Sappau a cartridge, eilama sepaih pangte hon theihdana cartoot ana chih mai uh hi dingin ka koih a, Nagaland ah cartos ana chi leuleu uhi. Sappau thumal bangle pau tuamtuam a gendan tuamtuam ana om vek hihtuak.
17.  NAP. Nagaland Armed Police.
18.  Km. Mizoram khonga a zatdan ua kilometer chihna a kizang ahi.
19.  JCB. JCB i chih gaihgaih sek a lamsau Joseph Cyril Bamford Excavators Ltd. Chihdan ahi ve. A Company 1945 kum a Joseph Cyril Bamford in a phuhkhiak in ama minpua chih ding ahi ding.
20.  Ser. Manipur khonga Zosuanten kilogram genna dia a zat uh, vaipau Meitei ten a laksawn uh ana kizang hiam ahi ding. Kg khat leh ser khat kibang chihna ahi.
21.  Singbim. Sappau a beam chih apan zaw ahikha ding, sappau a wooden beam hiam a kichih chiangin sing a shape neia ki tansa genna hideuh leh kilawm mahleh, neulai apan i na zak leh theihdanin sing-at dinga a singluang a tumtuma tana truck khonga a puakte uh singbim kichi sek mai in ka theia, huaidana kizang ahi.  






Kobiraj te khua Longjemdang Lutna





The Team






















No comments:

Post a Comment