Chipah le. Chiangkhun i chih a khen in chiangkhut a chi ua, a thilgen uh kibang mahleh a thumal pen laimal N leh T in kibanglou sak hi. A noun, a verb, chih dan khong a khen in sui detdet hial le hiai dikzaw etc chia kinial theih di le ahi kha maithei. Eipawl ngeina bang in a kulloupi khong a va kinial nial a, eipau siang hilou ahi etc chi khong a kiphil sang in hiai nana na ah tuh i zatdan peuh eipau mah hi a, a zangte a dia le dik hi mai ahi chia pom phot hoihzaw tadih maithei ahi chih genlut hamham masa phot ni.
Ka motor koihna uh ka buk ua pan a gamlatdan gen ding hileh km khat le a ching kholkei ding. Himahleh a suk leh a tou ngen sim ahihna ah khatvei va pai; kuanlam kia, a kiklam tellou in le a gimhuaidan leh tha i sen, calorie i zatgaih pen vaigam munzang a km 3 khong khe a pai toh a kibang thei ding in ka koih hi.
Ka buk uh, farmhouse chih ding ahipen ding, khang zek ah khallai a le kang lou a tui luang biahbiah thei luita khat a om hi. A luidung khong sing leh lou bitlai ahihman in khokal lai in le tui kang ngeilou hi ding in ka koih hi. Huchia tui khong om a, singkung loupa bitlai ahihman in a tui bang siang in vot dikdik a, ka giahna uh le sun nisa’ salhlouh sung teng hiai lui ziak in fan, ac chih khong phawk phak hilou in zan chiang bang in le blanket silh theih hi. A lui guam neusim mahleh suangphom, suangpi leh a neu deuh khong tam mahmah lai hi. Tuktui luan chiang in “luita tuikhang” i chihsek ahi ngei dia, suangpi, suangtum chihlouh a kam a om peuhmah a khanglam ah tuahkhe suk gai zel mai hihtuak hi.
Nikum lam a ka va hohkhak un lampi a ana zuak uh tengkol ka lei ua, a lian deuh teng bal toh bekanthu toh a huan ua, eilam huandan toh kibanglou nekpatna ahi a lim mohlou hi. Aneu deuh teng ahihleh hiai lui ah ka koih uhi. Ka koih uhi chile a punou, a farm neipa va koih ahi. A koihlai in “tengkol pangsual tuitaw tung” chih paunak phawk ka hihman a taal deuh, a munzang piandeuhna munte ah na koih ding, a huchih keileh amau khut leh khe le neilou ahihman un tuikhan lam chiang in tui in a taimang vek mai ding ka chi hi. Aman le a huchibang mun deuhte ah ava koih ngei hi. Mizoram a bang lui hiam khat a tengkol om ngeilou, 1970s a kuate hiam in tengkol ava koih u leh tulam a tengkol tam a tam chih zakha ka hihman in hiai luita ah leng a tui lah kang ngeilou ahihman in tengkol omthei mahmah ding a ka tuat ahi. Himahleh tutung ka zin un chiamnuih thutak in hichin hon gen uhi.
Tengkol ka koihkhit nung uh kal khat nih nung in a kimkiang a farm neiten ka tengkol koihte uh a lui a om mah sa a ana sawk uh hihtuak hi. Inkuan tamlua bel hilou hiai tuam ah farm bawl bangzah hiam a om ua, nasem ding in farm ah giak zel uhi. Kou ate le a loutheilou a kumkhat a khatvei, kal khat khong, a va giak zel ua, huai hun chiang a kou le va zin zel dan ka hi uhi. Tengkol sawkten huanminsa, deihsaktak in a punoute va khol ua, huai apan amatlam uh ana theihkhiak uh ahi hi. Hiai lui ah kaikuang leh aisa bel tam mahmah a (nganal le a om ka ging), huaite man ding a suangtum teng ana pheklek gige pawl om sek mah uhi. Ana huchi matpah keile uh zaw pun le pung dia tukum khong a tengkol sawktham phata mah ding hiven.
Hiai luikuam pen thuk suk sim in; a lampi, a lei bang le zingkal kia hilou in nileng in nom in nal sim hi. Ka giahna ua pan naupang in suang a a denphak ding lel ua gamla himahleh lui tan tunsukna ding in (cement/suang lep a step kibawl hikei mahleh) a lei step bang sim a kitou khong, lamkhang lam dalna dia singluang lianlou lei a kikham khong leh lui naih diakna lam bang ah suang liansim sim om phemphom zomah ahihman in i va kumsuk chiang in i khe kia in hon khoulou di hileh kilawm in kei bang chiangkhun a ka kidou ngai sek hi. Hiai ah kha khat khong ki om hileh a localte bang a chiangkhun tellou a tom zetzet maimah theih ding le hi maithei.
Ka tunni zing ua farm tawlam nawl khat a mau hichiahlou, gua chi khat lian khollou a pouna mun deuh om hiven; ki felsak, ki fitsak taka huai lam a “tuaiterek” khong le om kha di chi a ka va dian suk khoikhoi pah vialna lam a chiangkhun ka poimohdan ka va theihkhiak ahi. Huai a guate khepi chia phalou deuh, khutpi sang a lah lianzaw deuh si ding khat ka sat malam a ka zattouh pah ngal ahi. A gua pen nikum a tuaite ahi a, tak naikei mahleh chiangkhun dia khauh huntawk leh zangkhai in zatnuam lel hi. Lou dan a kivat leh kihalna nung ahihlouh ziak mah ahi dia lamet bang in “tuaiterek” bel a om het kei.
Tuzing motor koihna a pai sawm ka buk ua pan lui a ka kumsuk chiang in zingkal chihmah tak lampi ana naldiak a bang a, siktal chihdi hia a lei nip ahih chiang in mun khat ah ka tup sang in ka siktum zaw a, lamkhang ken a puksuklouh teitei sawm a ka chiangkhun a ka kidou leh hon khouhlou in a mong lei sunga a tumna leh a tung a tang (gotang) kikal gawp in pukselou in lamkhang ka bohsuk kei hamham hi. Theihtawp a kipang tha kisang ahihna ah ka veilam siak lak kizopna nasim ahihman in ki paithei nawnlou ding in ka kikoih sim hi. Va tutsuk mawk ding lah hitheilou ahihman in sawtlou ka dingzek a, ka tat sin leh ka khe nasim mahleh bai loihloih a paitheih ding hi in ka thei hi.
Ka kawng a temta a pai apan dokkhia, chiangkhun a gawpna tangpen tankhia in ka pai a, tomsimta mahleh zattheih lai thou hi. Lui tungsuk leh kan in luigal langkhatlam toukal leuleu in huailam bel sing khong om in gamlak suak deuh ahihman in lam nallou zaw hi. A kulnate ah chiangkhun a kidou tou kawm in, lamgei a sialkhupdawng, nahthial, vomva kung leh singkung loupa tuamtuam en kawm a ka paitouh zel lai in chiangkhun thak sat ding ngaihtuah in gotak deuh ka melh bawl leh tua ka zatlel toh kibang sim ngen ka mu hi. A luigal tang kaitouh khit a tangdung zuihsuk zek a ngaihna ah gua na omzek mah leh golthei lozel hi. Ka etzel leh lampi kiang naichik sing kawm ah gua khat tak kisa a san-eng henhan zozen ka mu a huai sat ding in ka hawita hi.
Huai mun apan motor koihna lam ah midang farm nih om a, a nihna pen ka motor koihna uh ahi. Hiai farm gel kal ah guam ah leng tui omzek sam hi. Himahleh hiai lam bel singkung khong om manglou in guamgei, motor koihna lampang a kikhoukhiatna chihlouh a kaltouh leh kumsuk chiang a chiangkhun a kidou a ngaihna omlou in lampi le a nuam hi. Farm, farm ka chi chi na a, kuva (tamul) kung a chinna uh ahi a, eilam toh teh in hiailamte a lungsim uh a commercial kholkei a, a kuva kung kal uah sihzou, singzual, zawngtah leh anphui kung a om zekzek chihlouh a farm uah kuva kung ngen om hi. Sihzou chu a gam ah le tam himhim a, farm a khoh chiang un le nelou uh ahihman in bang di a chih uh a diam satkhe lou in a hawi pawl uh om nak hi. Kuva kal ah anteh louhing, malta, singtangmai leh thei tuamtuam khong ching le uh zaw kumtawn a zuaktheih dia sorkal nasep sanga le lawkzaw a farm bawltheih leh kilawm saksim in a om hi. Hiai lam duham zek lai le.
A khang zek uah, km 40 vel a gamla ah Mariani, rail station poimoh khat leh a bazar kaina khua uh a om hi. Assam chihmahtak, Mariani kim ah singpi huan khong a om a, huaimun (Mariani kim) a tengte le Sonowal (Cachari) tribal khong mah hi sim uhi. A bazar ni khong chiang un Mariani apan vaite mehzuak ding in hong kuantou ua; mehteh, mehgah, nga, ngakeu chih khong hong supply tou sek uhi. Gam hichi tuk a lian leh zatlouh nei ua, Kashmiri mirchi (a saute, Chiangpi malta i chihte a hi mai diam ah) keu, sa khong a huan chiang ua a rong sansak hiuhiau khat a ngaina mahmah ua, huaite bel vaigam gamthuk lam a pan hongpai ahihman in a lei ua leh le awm thou hi. Himahleh maltahing leh maiteh khong nangawn Mariani lamte a a akingak zozen pen uh hideuh ngallou a bang sim hi.
Bangkim ah Marianite customer deihthoh ahi uh chile le a chihtheih ding. Voksa bang le Mariani ah kg ah 300/- (tun bel 350/- nuai a utnawn kei uh) lak a leitheih ding om gige a khualzin paituah teng in lei uhi. Ahihhang in a lu leh a khe i deih leh bel zingkal khong ahihkei leh muh ding omlou in kitangzou lou hi. Huchibang relation nei ahihman un mundang, state dang gamgi lak toh kibanglou in nam leh nam kal a buaina chihdante a nei ngei kholkei uhi. Koi hiam a buaina hong om a, bandh khong a om phut ton a om chiang in le Naga khualzin tangkhate tung a banghiam thung thei ahihman in hiai kuam a miten ana vengbit in gamgi lam khong ah bandh bawlte theihlouh in ana khakhe zel uh a chi uhi. Ki poimohtuah ahipen di u chu.
I thupi lam ah kik ni. Motor a ka thil lakhin, ka kiklam in chiangkhun ding a ka go hawi sat dia ka va pai leh a dawn lam a buul ana hi a, a gua le ka deih sang in ana golzaw hi. Huai madeuh, farm nih kikal a guam ka kan lai vel genthak le. Chiangkhun sat sawm chih mahtak, ngaihtuah ka hi peuhmah dia, chiangkhun toh kisai lai banghiam khat kigelh leh chih ka lungsim ah hong om hi. Chiangkhun, chiangkhun, bang gelh ding, bang chi gelh ding ka chih chiang in ka lungsim ah thil nih a hong lang a; huaite gel pansan a laigelh ding chih hi hial kei mahleh k’on genkhe himhim ding.
A masapen ahihleh neulai, Mualkui a naupang hon in chiamnuih dan a kigen sek khat om hiven (chiamnuih chih di le ahi diam ah). Chinzangai pa (u niangnou pa hizaw hia leh, ka chiang kei thak maimah). Bangteng hileh amau gel Mualkui, Vaiphei khua a Paite tamlou omte lak a, nih ahi ding uh. Chinzangai pen huailai a Mualkui a dia milar (kua zakdah louh ding in mi ngeina bang zoulou deuh hi in) khat ahi a, naupang bang in amah kilau mawk dan ahi. U ahiam ahi di khat a sap ding zaw hi ding himahleh, amah mi ngeina phalou deuh ahihman a diam a kuapeuh- a lian aneu in a mintawn mah zang in “Tinzangai” (Vaiphei pau in) ki chi mai hi.
Apa kha tuikia in, dawk zel tum zel a om; a luigei a omte kiang a a chiangkhun ngen chu hi peuhmah ding. A dawk chia CHIANG chi man a tum suk, a hong dawk kik chiang a KHUN chi in tum kik zel a chi ua, naupang in nuihzakhuai kisa hipen hi. Bang lui a tui kia a, kua in va mu, va theikha, bang hong chi suahtak a diam, a taktak le a diam; naupang hon in huchia kigen sek mawk hiveh aw.
Whatsapp a ka post ana sim ka U Thang in hiai thu hichin hon comment a, ama gen a dikzaw ngei ding in ka gingta hi. [Upaten unau nih tangthu gen le kibanglou a chih uh bangin, kei theih daning Tuili a tuikia pen Thangkhotual ahi. Tui apan a hong dawk chiang in "Chiangkang" a chi a, tumsuk zel a hong dawk nawn chiang in "Mihaite" a chi zel a chi uh. Chiangkang amah let ding/kaihkhiakna ding a a kiang omten pele uh chi dan ahi hi. Huai thumal tegel lumlet nilouh dan ahi.]
A nihna ahihleh, Mizo laigelhsiam, Zikpuii pa’ (K.C. Lalvunga) laigelh thulu “Ka Tiang Kha” chih ahi. Ka sim lai in simnuam sa leh gelhsiam sa mah leng tuzing leh hiai ka gelhlai a ka ngaihtuah chiang in Aizawl a pan laisim ding a Shillong zuan, Sonapur lui hiam, (Bangladesh lam tawnkha uh hizaw hia) tuikhang tung a long khong a tuang chihdan khong kia ka ngaihtuah khia a, a “tiang” (a chiangkhun a chihna dan in ka koih) toh a kizopna leh a laigelh thuthun ka ngaihtuah khe zou kei himhim maimah mawk hi.
Mihing i khuak, i memory khong le (dimentia hi hial kei leh le) a dinmun, a omzia kikhekthei tampi om ding hitah e chihsim in om hi.
[Ka laibu lak kizong leh zaw a bu omlai kha ding hiven, laibu lianlou a neute bangzah hiamhiam gawm a binding ka bawlna lak a telkha hi in ka thei a, Dibrugarh a om kal a Guwahati a ani Hoihkimte inn a ka koih carton bangzah hiam nom leh hoih nawnlou om mahleh hiai koihna carton zaw a bit ding in ka koih hi. B. Lalthangliana in Zikpuii pa Kutchhuak chi a article bangzah hiam gawm a abu a a bawl hi in ka thei.
Hichitan a nutsiat ding ka chihleh a thulu toh kisai ka U Thang in whatsapp a a comment ka phawk a, Ka Tiang Kha ahi chi mahleng, theikhial ka maw chi a lungsim hon kam khat a hong om a, google a ka zonsak sin leh ana om taktak vanglak a. U te nghenghe, ei sang a thil ana theizaw uh hi ei chih ka phawk a, Mizoten (mimal tawmngaite nasep) a lai manpha khong uh hoihtaka ana kemching zaw deuh ngal uh ahi chih le ka phawk hi.
Ka u comment : ”Zikpuii pa thugelh ahihleh Shillong a laisim ding a kuan Sonapur a lui kan ngai. Kuang/long a tuang uh tuisan nuanua kihawt a genna ka lungsim ah description asiam dan ka thei lai a, hilehleng a thumalte ka ngaihtuah khezou nawn kei. Athulu leng chiangkhun toh kisai amah hia ka chi”
A vel nuam a om khak leh a google link hiai ahi:
https://ia804607.us.archive.org/16/items/in.ernet.dli.2015.467358/2015.467358.Zikpuii-Pa-Kutchhuak-Bu-1-Na-Ed-1st_text.pdf
Ka Tiang Kha chihpen google ah Page 151 na a kipan ahi a, hiai laigelh a Shillong a paina thu i chih kha ka u gen mah bang in thulu dang Luba Luipui Fawn Vel Mahse chih ahi zaw. Ka Tiang Kha chih zaw a tuam daih ahi. I memory a chu kingaktak hi nawn khol hetllou a bang ve.
Zipuii Pa i genlai vanglak in, aman le Mizo tuailaite ka fuihtheihna om ahihleh hiai ka fuihna ahi di a chih hial a article thulu “A ruh no no chhuak ah” a chih a tamthei lam in sim tuak ka sak gige ahi.]
Bangteng hileh, i thupi lam ah I kiknawnta ding. Chiangkhun ding in ka go hawi a bul ah ka sattan zot a, lampi lam a ka kaihkhiak dek leh a dawn lam koilak hiam ah “khomdel” (phaivang, miksi chi khat) na om hi ding hiven kintak in a dawnlam ka deihna tan sattan zok in lampi ka kai tung a “khomdel” khat in zaw hon deh/kei tak sesu man thou hi.
Ka chiangkhun sat liandeuh mah leh a gua a pan a, a gikkei. A dawnlam, lei a sukkhakna ding ka satzum a, a bullam neukha atmai zek leh a tangte heuh in chiangkhun thak nei ka hita der mai. A thak neita nana na chu, pammaih sim bang mahleh hon khou zou taktaklou ahihman in a luipen lampi gei ah ka nuseta mai hi. A thakpen toh kik in buk (ka giahna uh) ka tung hi. Golsim mahleh i hon zatleh zatnuam mohlou hi. Muan le muanhuai zaw hi.
Thil himhim ei a dan a i koihsa, ei toh ki associate na omkhinte i va nolh, i va khen dek chiang in nuamlou sim sakna, pammaih sakna etc om nak mahleh a thil thak toh le i hong ki adjust leh i hong ki milh theihna le omzel mah hi chi in thukhupna nei hi ni.
No comments:
Post a Comment