Jul 28, 2008

KIKHEKNA

"Paradigm" kammal in pan mawk le. Na/thil peuhmah ngeina a pom tan ki neia, huai ban ngaihtuahpha di hile le ngeina in hitheilou sakna hon neisak ahihman huai ngeina (hi a i pom) sung a ki thamden, atawp a khanmohna a suah genna in zang le gen kha mai ding e. Ngeina dai (fence) a zang a ki dai-kaihkhumna houh chih zawk di adiam ah. Switzerlandte sana(wristwatch) bawl siam a thang, amau bawl ngaihsan' a om ahih thei in kimuang ua research pawlkhat muhdan a quartz bawl fel zaw ding chih hinapi ngeina polam hisak in kikhek utlou uhi.

Angeina sana a bawl ua mi lungkim, a dinmun uh kimuang ahih man a kikhek ut lou ahi uhi. Ki-muang, ngeina a ki dai-kaihkhum uhi. Lehlam ah Japante'n thil sui-sui, ahoih, ahithei amuhte uh boh pah-pah thei,quartz hon bawlpan in lohching mah mah uhi. Amau ziak' ei nangawn in tuni quartz sana bun; kuamah quartz hilou zing teng a hek tauh-tauh ut ki om nawn khol lou hi. Swiss sana min lam lam le i phok nawn khol sam a le.

Nam bawlkhia a khangkhe tak-tak di'n Zo suante tu dinmun bang ki ommuang thei lou ding hi. Kikhekpina neih kul kha ding hi. Kikhekna gen zual ni. Khovel a thil om ngei-ngei ding chia gen theih pen (most certain) ahi a chi uh. Kikheklou, tanglou, dai di-de a om a zawngkhal, abeikuan etsakna ahi a chilai uh. Kim-kiang thil bangkim a ngei a omden omlou a kikhek-kidang gige ahi hi. Huai i phok ke'h i khovel neu, a khophawk lou lam i hi kha ding. Charles Darwin' in a theory " NATURAL SELECTION", a genpi pen hiaithu ahi. Kim-kiang kikhek dungzui a kikhek, kilem siamlou peuhmah khosuak lou in a mangthang ding. Mihing kia hilou ganhing, sing-le-lou tung ah a dik vek. Vasa in a mawnggah nek zikngal kung' ek a thakhia in zikngal kung ah mawngnou pou hi. Mawng hong lian in jung leilak tan kaai suk a, atawpin zikngal kung om lam le theih hi nawnlou khop in mawngkung piching in zikngal kung tuamchip in deepmang hi. Zikngal a kim-kiang kikhek douzoulou pen si in bei/mang hi. Gen beh lai aw. Huan a Japanlou hiam bii hiam pung a ahong dim chiang in sekkhum, nahtang leh thei dang dang te'n thuaklou in a si mang sek. Bang ding a lou khou i hia? I buhte'n a kimkiang loupa depna thuaklou a manthat ding venna a loukhou i hi lel. (Loupa thah theihna damdawi hiam bang ahiam zongkhe le loukhoh baihlam pah ding suak hi. Chi (salt) tui in nisat ni in loupa kap le a sivek a buh bel bangmah a chi kei achi uh.)

Kikhekna khovel ngeina ahihleh Zo suante le kim-kiang kikhek in nawk gi-ge chihna ahi. Manipur, Mizoram, Burma ah a nawkdan tuamchiat om dia, Zo suan pumpi a common a nawkna le bei tuanlou ding hi. Tuni’n huaite sui i sawm kei. Ahun leh amun zila kikhek-kilepthak a ngaihna a om gen ut i hi zaw. I manthat louhna dia kigawm a Zo nam bawlkhiak a ngaih i thei vek. Huai ding in pankhawm theih angai. Pankhawm tak-tak theihna ding in i ngeina (i ki groupdan, i ki tuamet/tuamkoihdante) nutsiat a kikhek a kul masa. Hun paisa ki group dante amau hun a hoih leh phatuam na hi mahleh tuni i khovel kikhek-kidang a zattheih manglouh hikha thei hi. Tuma ate apumpi a hoihlou leh zattaklou i chihna hivek samlou hi. Amau hun leh mun chiat a aphattuamna nei leh a role uh ana semkhin pawl om kha ding hi. Na luia na upata tuh amangthei ahi chihbang in nutsiat theih pawl om ding hi. Huai ziak ahi tuni a Zomi gen a i sak-sak. I gen isak-sak hang lohching i kichi thei dek nai kei. Kikhekdi tampi i nei lai ding. Ki group dan kia hilou nek-taak zondan, sumsindan, politics saidan, i ngaihdan, social systems, culture, customs adg i khovel kikhek dung zui a khekphat(khekliat) leh Zomi nam piantheih leh kituah pih ding a khekphat ngai tampi a om ding. Huaite ngaihtuah khia in hih meng meng i sawm ding. Kongkhat lel gtna la zual le. Hun paisa a laigelhdan leh laimal thu i kinial sek pen kikhek hun mah ahi chia pomthei a kikhek kijui thei na hile laigelhdan kikhat nei in kinaina/pumkhatna tu sang na lianzaw khin ding hi.

Nambawl thu duham gen deuh lai le. Zo nam Zomi nam bawlkhe ding in akul leh aluite khensia in i paikhe ngap hiam? A lui leh athak anih in alohching tuak thei diam? Zomi/Zo nam a mailam i bita i hinna ding ahihleh Paite, Tedim, Simte, Vaiphei, Hmar, Thadou etc i hihna beisak (sacrifice) in Zomi i hi ngam diam? Ngap le, kum 50 khong nung in tuni thilte i manghilh dia khangsawnte a neuh-neuhte a buailou, navak himai ding hi. I ngap ke'h/hoihpen hi a i theih ke'h repthak dan feltak zonkhiak a zuihdan a om ngei i ging. Lusei beisak a Mizo chih in thil tampi felsak napi, Mizoram sung kia huap sakna om leh gamtuam state tuam a om Zo suan teng huap zoulou sakna omlai hi. Lungsim lian pu a ki record ut a laigelh a i ki huailut ham-ham sek hang in a takin (reality) a lianpi a gen in Mizo, Chin, Kuki leh Zomi chihkhong in ikikhen thou hi. Huaiziak in Zomi, Mizo, Chin, Kuki a kichiteng huap nam bawldi i chih tak-tak leh i vek a kikhek ngai chiat ding hi. Pawlkhat kia in a sai a lohching theilou ding hi. Ki-lep dan fel zonkhiak leh vaihawm dan tulai in baihlam zawta ding hi. Internet khong zang a khovel pumpi a kikum-kirawn theita i hih man. Ama a bel vaikhat hawm dek le u gamtuam a omte kimuh, kikup baihlam lou hial ana hi hi. I ki groupdan ngeina polam en a, ngaihtuah a i kikhek kul chiat i chihnopna ahi. Group khat in pan la le- a theisiam lou (theisiam utlou) a doudal omthei ahih man bang chi hih ding chih ngaihtuah det-det kul hi. A hoihzaw leh felzaw kilepdan a thei a i om ngei i gingta. Lehlam ah kikhekna a om him him chiang in aphallou leh doudal le a om nak chih haihlouh ding a hi nawn. Kikhekna ding a i teel leh pan lakna pen saupi en kawm a a hoih hia i theih thutanna ahih ding poimoh mah mah hi.

Khai le. I ngeina dai-pam ah dakkheta ni. Ngeina a i neih, tuhun leh mailam a dia hoihpen nawnlou di’a i muh a omleh huai ngeina huandaite phelkhia a khekkhiat ding ahi. Huan keklet, huandai kai thak ding a ngaihtuahna zang leh puangkhe di’a ngaihtuah siam:place>:country-region> khuak chimte ihmu bang ahihkhak zen-zen u-leh phawng leh chial ut ihi. Politics sese lou mimal a le hihtheih neichiat kha ding i hihman. A hoih hi a i theihte Japante bang a bohpah in kikhek theih sawm ni. I lou a buhte'n akimkiang uh a dou ngailou a alouneite'n i khohsiang bang India hiam Myanmar hiam kuate ahiam in Zo suante kimkiang khohsiang sak ahih uleh zong khousiang den lou ding uhi. Khovel dan a thil kikhek khek ahi i chita ngala. I ki khek a, i kimkiang hipmang zohlouh ding a iki sektaak a kul hi. Kikawmna omlouh man a na kikhen thaang kha i hihleh tulai in kikawmna baihlamta, idea ki share haksa nawnlou hi. International boundary hiam state boundary hiam in a khen ziak a kikhen a kituam muh i hih le lah i vek a hon huap leh kaikhawm ding cultural, social, literary organisation khong apatna ding a neih dan om ding. Hiate ah bang boundary mah in hon halzou lou ding hi. Ki tanauna leh kizopna nei a kisaina(interaction) nei den hi le gamtuam, state tuam in hon khen zoulou hikhin pah hi. Nam bawlkhiak leh lohchinna ding politics kia a sai hunlou hi. Kong teng dap in kikhekna tuam tuam pattheih theih pan ni. I pau in hon khen ahih leh i pau in hon gawm thei ngei ding. Pau bang ah kikhekna, kilepthakna abei pawl na omle..........

May 1998,Silchar.Revised for web page 2000
www.geocities.com/phualz

No comments:

Post a Comment