Jul 27, 2008

LENKHAWM

Lenkhawm.
Khuang leh sialki khen a kisuklim, kihehnep leh lungleen thoihdamna di’a mi hon in la asak’ lenkhawm ahi chi le a genkha ding e. Sun in ki lengkhawm thou mah leh zanhah toh a kipawl diak hi. Tuni a India a om Zosuante khotang hinkhua a mun poimoh tak luah, paih aphallouh uh khat ahihman, a tanchin luh zek le tuak thou hi. Lenkhawmna a apelmoh khat KHUANG ahi, sialki a om leh bukim sem; omkei le lah khuang toh khutbet thuah in hih theih veve hi. Huaiziak in Khuang a pan in lenkhawm ah i lut suk ding.

KHUANG
Zomite alak ua Pathianthu lutma apan khuang zang nam, khuang tellou a lasak, laam leh nunnop bawl bukim a ngailoute ahi uh. Musical instrument dangte mah bang a khuang in mi a suk-lim leh suk-thathoh theih ziak ahipen ding e. Khuang in kha a nei a; mihing kha toh bel kibanglou hi. A kha tuh a ging ah a om a, huai ging in mihing suk-thathoh theihna mak tak a nei. Khuang in mihing a suk-thathoh i chih pen ngaihtuahna tellou-chisa leh gamsa lungsim bang mihing a belh pen ahi. Aging in mihing suphur in akha ngaih/zongsat theih hi. Khuangngaih (zongsat) toh zungaih in kibatna nei a khuangngai leh zungaite mahni ki thunun siamlou leh thil a hun lel a lakdan siamloute hi nuam mah mah uhi.(Thulakna:Zoram Khovel 3 by L.Keivom)

Tuni a Mizoram State a missionary a lut tuung un ahilh bang ua Kristian suakte'n chindan lui (ngeinate) peumah awiloute hihdan a ngaihna nei ua; khuang leng zumun-samun a zat ahihna ah sianglou a ngai in biakna ah pawlut ngamlou uhi. Biakna a aki zat patdan hichi in a ki gen.

England a revival thupi tak tung’ hu in a zapkhak hi ding a gintak Mizoram ah 1919 in revival khat na tung hi. July 26, 1919 in aki gamla leh kithuzak hilou Zotlang, Thingsai leh Nisapui khuate ah halhna tung ton ki chi hi. Huai halhna ah lim leh lam in lasa in om ua; naupangte nangawn a limsang uh aki chi. Nisapui halhna a alimsan mah mah laitak un sawltakpa (tirhkoh) Paranga in: "Hiai limna in khovel a fang suak ngei ding ahi. Hong un azan azan in Thingkhuang ah i paisuk ding uh" chi'n hon sawmta phut hi. A hohsuk ua Thingkhuang (khua) a aheutupa un khuang neuchik khat na nei a; huai khen in lasa kawm a lim leh laam in omta uhi. A zing in Durtlang lam ah a kisuan ua, huai apan Aizawl khopi lohphei uhi. Huchi in biakin ah leng awlin khuang hon pawlutta uhi. A kigen dan in Missionaryte a kholam ua pai hong kik ua Aizawl biakin khenkhat a khuang ana zat uh a muh chiang un a ngaihdan uh hi chiahlou napi tawpsak tuan nawnlou uhi. Biakna a lasak kawma khuangtum huchi a na hi hi. Awl in Mizoram pumpi a zelsuak a, Mizoram pumpi biakin a khuang a akizat suak 1921 nung ahi. Mizoram apan Zosuante omna mun dang dang Tripura, Burma, Cachar leh Manipurte a lohsuak vek a, tuni'n a hidi mah sakna Zo suante sisan a belhta in a Manipur bang ah a zangloute et-sawi theih khop a suakta.

LEENKHAWM.

Leenkhawm i chih chiang in biakna a lasak hilou in; misi-inn, nunopbawlna khong a kihehnepna, kipolhlimna, kisukthathohna ding a khuang khen a lasak genna ahi a chih theih ding. Lenkhawmna a sak ala tuam mawng mawng, Lenkhawmla kichi; athu Pathian awina/launa/biakna a kinga om hi. Abul ahihman Mizoram mah a lut touh ngai nawn hi.

Kristian a hong kichih chiang un ngeina leh chindan luite ginglou gimnam chi in; huaite mah Kristian kiitna, kingaihsakna toh hel in a kul leh poimohna teng a omkhawm, kithuahkhawm, kipanpih tuah in khotang hinkhua hon zang uhi. Nunnopbawlte (festival) leng Pathian awilouhna a ngaih ahih man Zo ngeina a nunnopte sianglou hong suakta hi. Nopbawlna om nawnlou ahih man khotang hinkhua ah huai mun hong awng a, a huding in Kristian gimnam hi a ngaiht- Krismas leh Kumthak chihte hong ki zang in Kristian huang a koih in hong omta hi. Nidang a kut ahiam khodou ahiam aki bawl bang mah in "kristian nunnop bawlnate" tuh khozang a zang in, program tuam tuam, kidemna tuam tuam, kipolhlimna leh sagoh chihte in hon zang uhi.

Kristian ki chita si, huchibang nunnop bawlna mun hiam, misi-in hiam a omkhawm, kipolhkhawm ni khua a nidanglai late vasak lah siang nawnlou, la ngaina la a thugen namte'n huchibang ki punkhawmna a bang la sa ta ding.. ala ding hong kul nawn hi. La hon phuak ua, misi in hiam, nunnop bawlna hiam ah huai late sa in kipawlkhawm, kipawllim leh kihehnem in hong om uhi. Huchi in leenkhawm- khuang leh sialki khen a lasak hong kipan a; lenkhawm ahih chiang in tuh baihlam tak in zanhah theih ahi mai hi.

Leenkhawm Pianma a Leenkhawmla khantouh dan neukha:

Atung lai in sapte'n Luseite amau pau leh kaih a Pathian la phuak ding in sawl uhi. Gensa bang in Zo ngeina a neihsa lakaihte hiam Zosuante mah in la aphuahte biakna a zat awiloute thilhih a koih in na mang nuam lou uhi (Sapte nak ngaihsan luat ziak ahi zaw tam???). Huchih chiang in sapte'n amau Pathian late Lusei pau a lehkhiatsak in a kaih zong amau a mah sen den sak uhi. Tuni dong a biakna a kizangte huchibang a lehkhiakte ahi lai. Atuung in lehkhiak late lapau hilou a kholai pau, kihouna pau tualleng a lepkhawm himahleh biak-inn biakna a zang in na lungkim mah mah uhi.

Hun hong pai zel a; la ngaina nam, lapau a la gen leh sa-sa sate'n lehkhiak late lapau lah hilou akaih lah ngeina late hilou, gamdang a hong kipan sungpi khum tak tak dia lemsa lou leh asak mah mah le nuam saklouh simna hon neipanta uhi. A thu mah mah in le lunglai kuai zoulou sakna hong piangta. Alui lah zattheih hi nawnlou, a thak lah pomtheih hi tak-tak lou ahih man la lam ah lemchanglouhna liannpi hong om hi. Hiai taksapna awng hu ding in la lam a tempai leh ngai poimoh bang zah hiamte hong kipankhia ua, kum 1919 vel apan in la hon phuak pan in lathak hong piang khe zung zung hi. Kum 1940 tan khong huchi'n hon phuak uhi. Huchibang la a kiva, laphuaksiamte lak a minthang diak minloh theihte Kamlala, Patea, Damhauva, Suakhnuna, C.Z.Huala, Saihnuna, Lama chihte khong ahi uh.

Hiaite pawl la lam a tuina nei tempai ngen ahih man un ala phuah thakte un tuamna leh makna tak nei hi. A pau zat uh lapau thuk naupang a dia theihhak lah hilou, kholak pau tualleng la a sak taklouh lah hilou; ahun lel pau kilawm mah mah a zang tangpi uhi. A kaihlam ahih nawn chiang in lalui-ngeina late lah hikhin lou, sapte lehkhiak kaih lah hilou zel; hiai gel kikal a luang, sak nuam mah mah hen hen ahi nawn hi. Zo ngeina la (sianglou a ngaihte) lah hilou, theih ngeilouh sapte a lung kuai tak tak zouloute lah hilou anih a kigawm, sahkhaw thak gim lah nam, Zo gim leng nam bok; huai hun a dia lungmuang tak a pom a saktheih late ahi houh chile a chiang diam ah. A thulep khawm, sak leh lamkhiak lah dik, lem hen hen a saktheih in hon bawlkhia uhi. Hiai lathakte tuh biakna a zat di'n pom ahi hial kei; sapte lehkhiaksak biakna a tutphah na luahdim khinte sawlkhiak mawk lah lem nawnlou ahih man. Sapte lehkhiakte khek ngamlou chih di ahi zaw diam ah..bang teng hileh, la tuam, lathak tuh hon lemkhia ahi peuh mah uhi. Lathak biakna a lehkhiak mun lah suan ngamlou ahihchiang a amun ding bawlsak hong kul hi. Huai tuh kipolhkhawmna, kipolhlimna, hihehnepna, kikhamuanna, lungleen thoihdamna i chi diam lenkhopna ichi zaw diam ah mun bawlkipsak ahita. I gen lai lai in lem le lemlou in gen lut le. Sahkhaw thak honglut, lathak sapte lehkhiakte neita; zo ngeina late sak lah siang nawnlou ahong hih chiang in nungak tangval, zawlngaite a ding in le buaina lianpi hong piang hi..Khriatian kichi si, nungak helna a sannemla hiam va awih theih hinawnlou a; hiai lenkhawmla thakte nungak tangvalte'n a liahna ding un na pakta mah mah uhi. Lenkhawmla kaih zang zok in zawlthu a ut ut uh gen in sathei uhi. Agal a na zate in a pomtaak lenkhawm late mah sa-sa nasa ding uh chihman. Ahihhang in ki theilah tuanlou a, a kulmut deuhte a din Pathianla kaih a zawlla a huchi bawlgawp sianglou hong suak zel a; huaiziak in ahi huaibang late KAIHLEK ana ki chih hial.

Hiai lenkhawm late leenkhawmna a khuang toh sialki toh thuah a hong kisak chiang in; khuangkha toh hong ki pawl tak tak a na hon sep chiang un tuh..kingeih mah mah mai uhi. Mihing mat haksa asa het kei hial uhi. Hiai geel in lenkhop nopsakna, limna leh zongsatna piangsak a, lakhat avel-avel a veltampi sak himah leh kuamah chimlou in a theihlouh kal un buh-al na khuang man nak in, zanhak na hikhin sek uhi. Chongchen hiam, Ton hiam, Kut hiam nikhua a zu-le-sa ne-a sannemte toh lam zanhah chihte ngaihzawng toh lengkhawm zanhakte'n eeng tuanlou hi. Aban tuh nunnopbawl (krismas,kumthak etc.) ahih leh KHEKLEH; lusuunna ahih leh misi in a nawtsiatte hehnepna paulam in ni tampi-pi lenkhawm leh zanhah ahi mai hi. Lenkhawm kha a ki baptist tak-takte a dia lenkhawm theihna ding lemchang bawlna houh ahi zaw hial kei ding maw?.. chih theih phial leh kilawm zozen aka. Huchi in ni tampipi lenkhawmna a zat ahi sek hi. Tulai in bel uttawk le le i khovel in hon zil nawnlou a, ni tampipi zanhak a lenkhawm hithei mang nawnlou hi. Lamka jang bang ah sihna a lenkhawm hun ki su tomta hi.

Manipur a Zosuante leenkhawma a unau Luseite in a loh uh ahi i chi thei ding; lohsawn himah leh insungpi luah in lenkhawm ah a duai sam lou uh hi. YPA ngial in khotang nun a thunei ahihna ah, sahkhua toh kituak Zo culture a koih in; mun khenkhat a khuang zangloute hanmual tanpha kivuina di’a azat saklouhna uh a om a ki chi. A ki baptist tak-takte "huchikhop kha hin chin" taihsan ding chih bang tuh agen a gen vuallouh ahi.


www.geocities.com/phualz

2 comments:

  1. pu phual, leenkhawm ciang a Pasian la sa ngalbok si, lah biakna hilo, cih mawkpen omzia theisiam kei na'ng e. ahihleh, hiai a Pasian ngai mahmah kawm a, khalam gam khawng mitkha leh lungsung a ngaihtuah kawm ala i sak ngiau-ngiau pen baikna kici theilo ding ahihleh, biakna bang ahia?

    Biak inn ah thil ihihte uh a bangpentak BIAKNA i ci ding ua, biakna bawl ci a muslim hiam hindute hiam bang a lu kuun a, khupbawh a leisi lah hilo zel hang a..
    nang mah in biakna bang ahia cih hon gelhkhe nawn dih e
    ngaihanglaimah

    ReplyDelete
  2. biakna chih va define sawm lou in hiai laigelh context a akizatdan kon gen sawm zaw ding aw.

    biakin a kikhop chianga lasak dinga lah lenkhawmla i chihte kipom lou, huai dinga sapte a kiletkhete om ahih chianga. nidanglai a i ngeina late lah khelah si, huaite in i lung hon kuai lai si. ei a mihingte lungkuai a i sak chianga nuam kisa zaw (Pasian phat a kipahsak sawmna lam sanga mihing lam hizaw). a ki letkhete biakin a biakna a sak dinga ki reserve in lenkhawmla i chihte (ngeina late leh kiletkhe late kikal a om) sakna mun ding hong poimohta, huai dinga mun bawl hong kulta.

    nidanglai a bel zumun, samun a i ngeina late, a originalte sa ziahziah in zanhak thei ika hia. tua huchi nawnlou, huai lifestyle lah ngai si, i hihnop leh Pathian gim i namsak hong kulta. lenkhawm kawma zanhah khong hong piang..

    chihdan in gen le. a chiang de aw..

    ReplyDelete