Jul 27, 2008

SALPHA

Zo tuibang gawm ding lawp pawlkhat in hipah thei ding sa, i mi isate a utlou sa kha a omlai in hun paisa en kik a mohsak nei ki awm a, pawlkhat nawn Zosuan teng kigawm sang a ei ai tuam ding ki sepkhiat thupi gen ki om hi. Etdan tuam chiat omthei ahihna ah akuamah demhuai lou a chih theih ding.

“Salpha” title in khovel kia hilou, misikhua dong a hamphatna, dinmun (prestige) pia ahihman “Pasal Toupi”, “Kapa Chapa” khong chi in pupate hun ah pasal taphot khapet zen in salpha hih na hanchiam uhi.(Salphat ngaihthupi luat man a numei dinmun niam loh, numei bangmahlou a simna om ahi hial diam?) Huai hanchiamna a kidemna poimoh khat galmat/gallu lak ahi. A semtu a di’a salpha suahna, a lal a di’a gamkeekna. A mau hun a dia hih tuak mah mah! Amau khovel pen Zo khovel mah hilel ahih man a galte uh kua dang hilou, a kiang nai ua khua hausa/lal in a uk, a lal leh amite Zo suante mah ahi. Huchi a kisim, kidou a lu na ki laksak a na aai uh ahihman chikhat-sakhat, suangtu khat chia kigawmna lungsim put sang in ki gaal-etna, ki tuammuhna na nei zaw in Suktepa, Chongthupa, Sailopa etc.or Luseipa, Pawipa, Paitepa etc. ki chihnate na om hi.

A PI SAN A NOU SAN
Ahih mah louh a:
Huchibangte suan i hihman tuni in ki tuammuhna kha (spirit) lam tuam-tuam ah i tanglai phetlou, i lak a zung thukpi kaai in thamden a; i society, i politics, i sahkhua i bangkim ah a selkhe nak hi. Manipur a “nam” le “nam” kaal, “nam” khat sung beh a ki-etna leh politics, khotaang, saptuam buainate leh Zo suan minkhat putmawhnate hiai ahihna lianpi a om i chi ding (mundang Burma,Mizoram khong ah leng ahi vek ding). Tulai in a mal-mal a “Jat” ( ‘nam” =nation leh jat=”nidanglai a nam i chih” zatdan hong piang a ahoih mah mah. Hinapi in “nam” pen angeina/ i na zat bang bang in om henla Zosuan teng huap genna ding a zat ding nam/minam kammal thak khat piang thei leh ahoih diam chih in om hi. ”Nam:” i.e. Zo suan ahih thei napi a Luseipau siam: sak louhman a “Eng hnam nge i nih?” bang a zat pen a ngei in ngei henla, kikhek buai selou in Zosuan teng huap ding nam kammal thak om zaw leh. “Jat” va chih pen vai gim hiam khat nam ahih na toh..) chi a i vekpi a Zomi i hi chi-chi napi Zomi (for that matter Mizo/Kuki/Chin) i pomvek theihlou leh i ki gawmtheih tuanlouh pen kituammuhna, kituambawlna pupate hun apan i na neihtouh leh paitouh pih den man ahi. A hoih/a hoihkei, akua amoh akua asiam chih thu hilou in i hihna mah ahi chih i pomtheih kul phot hi.

A SAN NUH NGOU NGAI
Thankiik bat ngai

Huchi hileh Zo suan teng kigawmna ding in kituam-muhna zungkalh vek ngai phot chihna ahi. Makai pawlkhat in thuneihna leh dinmun a ngahna ding a kituammuhna huan hai bang a tuibuak a a etkoltouh man un heutu leh heutu kikal, “nam” leh “nam” leh beh leh beh kikal om tou tou leh lian deuh deuh thei hi. ZNC hat tung lai in PNC toh aki phukha pah uhi. Thil lianpi (Zomi) gen napi, PNCte bualna politics khuk mah a MLA chi’n a sawm chiang un bangteng a genta zong un a thil kituh uh kibang lel ahihman ki dou kha ek uhi. Kua siam a kua moh a hiam huaite amawh uh, amau ziak ahi chi a kawktuam neih in bangmah bawlpha lou ding hi. Buaina hong piantheihna dena heutute’ dinmun leh thuneihna kituh in kituammuhna huanhai bang a tuibuah i chih mah ahi. PNC in Paite a gena, ZNC in Zomi agen. Thil a hihna bang a om hileh a kikalh leh kiphukha ding om hetlou hi. Zomi a lianzaw hi a, Paite pen Zomi sung a om mai dia, buaina om ngai hetlou hi. Hiaithu ah khat gum a khat mohpaih i hikei a, mohna om veve, kibang tuak kituammuhna, kituametna, kituambawlna, zang tuak a MLA chinsawmna om ahi chi nuam i hi zaw (Paite, Zomi leh Beh vanzat a neih ahi). Pupate hun a kituammuhna omsa gou bang a ki luahtou i sisan a na belhta huai mah thuneihna leh dinmun luahna ding a zangtou zel i hi lim hi. Huai zungkalhna ding a pan laak a nasep a ngai phetlou in a sep sung leng hun a lut ding. Ngaklah thu a piansak pah mawk theih hihtuak lou hi.

BUH-AL SA’ LUL-VOK TEEL
Lei in lah gum zoulou
Duhaam deuh lai le. Kituam-muhna, ki tuam-etna pupate hun a i gensate ziak kia a na piang hisam lou in a pansan ding khuam leh zawl dang om lai hi. Hiai website mundang a gensa Pu Siamkima in a laibu ZALENNA RAM a “Siboleth leh Shiboleth” thu a gen lasawn lai ni:

“Ephraimte’n kammal khat SHIBOLETH a lamsiamlouh man ua khatvei thu a mi 42000/- in a sihloh un mihing leh mihing khentu lianpen khat pau kibatlouhna ahi chih a lang chiang sak hi(Judges 12:6).”

Eile hithou lah aw
Paubul (root) khat chimah le i paute tuam zek-zek, mun tamtak a ki theituah manglou i hihna om ahihman i pau ki tuammuhna hingtu(nu) khat ahihkei leh namkiptu khat bel hi peuhmah hi. Pau, puan, chindan (ngeina) tuam zekte pansan a pupate huna pan ki tuam-etna napiang, tuni huai (historical) jui a ei deihna i chi diam/ i theihloukaal a tribe tuam a i government in hong na chiamteh khinta hi. Huai atuam a chiamtehna kum sawtkhop na pawm a na juita i hihman tuni’n chikhat-sakhat i hihlam kiphawk mahle eima hihna chiat nusia a Zomi hiam, Mizo hiam, Kuki hiam, Chin hiam va hih ding (banghiam chihmohna tuak hial i hih kei leh) haaksa sakna om zek chiat a, ei chihpen adangte’n hon chihpih leh chihna om bang hi. Hihna khat neisa a na kingai khinta i hihman. Mizo Luseite a hisak (amau le ki neitu sak), Kuki Thadoute a, Chin Pawite a, Zomi pen Paite(G Group) a hisak chiat i hihna (hihsakna) chiat taisan a kigawmna ding a ki pumpiak ngam omlou ngen dinmun ahi. Khat in panla ngam kichi in ama hihna teng suahkhia a haltum ding a kiman (sacrifice) mahleh a dangte’n a san siam tuankei leh huaipa a hai suaklel ding a kigawmna piang tuanlou ding hi. Gtn. Amin “a” hiam “i” hiam a tawplou or “AL”(AR) chih sang a “VAWK” chi ut zawte Mizo kichi mah leh inteek thei tak-tak lou mawk hi. Senchil pan a khanpih pau (eima pau i chih) vaite’ insung lutdek khedap suah bang a Mizo kelkong a suahkhiat masak a va lutding ding haksa sakna om hi. A Lusei pau zangte’n le Chin hiam Kuki hiam Zomi a ki minloh a kigawm ding in amau zatpen hemkhe ut tuanlou ding chihphet hilou in Mizo ahih kei peuhmah leh pom theilou uh bang hi. A koilam a koilam ah ahi vek.

Pumpelh omlou
Huaiziak in Zo suan teng gawm a namkhat suah, i deihpen, i bitna ding omsun himahleh baihlam tak a pian pah tuak lou hi. I paute bangchi bawllem ding? Kua in sacrifice a kua a zang ding? A hatpen pen a hong dintang ding ngak ding maw chih khong a om masak ngai leh kilawm hi. ”Kigawm peuh le hong piang mai ding” chih diklua bang napi i paute hon khentu khat or a tuam hi kisakna namkiptu khat a pangkhakna nei ahih mawk man in kigawmna om masa thei di banglou hi. Min “VAWK” chi ut zaw napi bangdia “AL” chih sak se-se a om ahia? A dawnna SIBOLETH leh SHIBOLETH toh aki bangthou. Ngaihsutna piak lai leh a telkha ding teng in genkhawmna tampi neihlai a ngai sin. Zomi a pomte kia in a sai a piangthei ding hilou, G Group kia bawlkhiak theih himawklou ahihman in Zo suan teng gawmpen a nawlkhin hituanlou in eima khom a septheih theih sep phot ding mah hi lou adiam...I septheih bel Zomi a ding hiphot lou ding maw...I Zomi kha tan nangawn kibang kim thei nailou ahih chia..

CHIAUGAL KAAI DING ZOMI SALPHA
Step By Step School a Admission

G Group sung a tuam i kisakna zungte awl a kalhkhiak a zungkha nawnlou ding a singluang tung a nisa haikeu sak phot ngai hi. Zomi leh Paite/Tedim,Vaiphei, Zou, Simte etc a le ki suikha kha theilai, banah, Manipur a tribe ki recognise dungzui a Paite leh Lusei/Pawi in Paite (Paihte) hong chih (G Group) kal a leng ki kai-awk tehi lai i hihman ei a dia sep masak ding om mah hi. Gam tuam, state tuam-tuam nuai a ki thuzalou, ki saikhakna (interaction) neilou a hun sawtpi na khosa i hihman i kituam-et leh kituammuhnate theihsiam huai in i ki mohsa kei. Hon suangtute lah! i gensa sawmveita (Amau hun toh kituak a na gamtang ahihna uah amau le i mohsa kei). A pomthei teng in Zomi pen tunpihna chiang khat nei phot peuhmah le huai a pan Zo suan teng gawm ding gendan/ ngaihtuahdan felzaw hong om mai lou ding hia…A gik le i hong gik zaw deuh kei di’a.”Pasal Toupi” “Kapa Chapa” chih a khapetzen a ZOMI SALPHA tiltle ngah sawm phawt di mah hi phot leh kilawm…..
Huai i chih in Zomi sang theiloute i gaal-et ding a Zo suan teng kigawm nam piansak/bawl i mitsuan kei ding chihna hi zen-zen lou hi. Pupate hun, i background i entou khin a hichitan i tunna kum tampi lut ahihman in kigawmna ding pen le ngaklah thu a piansak mai theih hilou hi. Step by step school a kai ngai mah hi ding hi.

 http://geocities.com/phualz/

[1990s a gelh, ka website masa a kikoih kepbitna dia hiai lama suanphei ahi] 

No comments:

Post a Comment