Jul 9, 2009

GAMDANG PAI VAI - II

Side B aw le. Gamdang a paikhin lah tam, a lampi zon beh sawm, atheite in hon gelh le uh chilai i hih manin a paibeh ding om toutou dingin i koih dinga, a ngaihtuah ngai lam tuah khaknana gen sin le chidan i hi.

Tuipi gal lamlama khothak va satta, “dai ngeilouh gam va daita” i hihna ah tuah ngeilouh tuah ding tampi om ding chihna ahi. Khothak satna a i ainah phahpih i mi tawmchik toh namdang kala mihing maha va nungta lai i hihmanin huaiah leng nopni-dahni i nei dinga, sih-le-man i tuahni leng om ding hi. Ngaihtuah ngai a om ding. Mituam laka va om i hihmanin i omnate/i kimkiang’ mitmei ven angaihna bang a om maithei. A chindan uh zuih ngai bang le a om kha ding. Hindan, khosak, ngeina leh ngaihdan bawllem ding a om ding chihna ahi. Hiai thu ah gamdang pai seselou, India khopi tuamtuam a omte’n le i tuah a kibang thou ding.

Ki adjust angaih kawma i hihna leh ngeina kepbit a ngai bok ding ahihmanin ngeina bang teng zui ding chih khong ngaihtuahngai ding hi. Identity leh culture kepbit sawm chia i gama i om banga gamdanga i va om zilzel leh gamdang ah i buaina ngeite mah a va buai khak theih lai ding hi. Zonet khonga a laigelh khenkhat en le kawlgam pana USA tungkhin hiai hu-in zap khak - Zou leh Zomi chih khonga kinial pawl om uh bang hi. Ngeina leh chindan kepbit ngai, alehlama culture dang toh ki adjust ngai bok dinmun ah nam temta hiam leh zatnuam, tulai khovel toh kituak i seek theihna dingin maban hoihtaka en kawma siksuk i siam ngai ding hi.

Internet leh telephone khonga ut hunhuna kizom thei mahle khovel mun tuam leh kigamla pipi a dalh semsem ding i bat manin i omna chiat ah i ngeina, chindan, duh-le-ngaih, thil ngaihsante hong kigamla deuhdeuh lai kha ding hi. Huchia omna kigamla, environment leh influence tuam ziaka kong tampi a i kigamlat deuhdeuh kawma nam khat i hihna, Zomi hihna a kipumkhat deuhdeuh i sawm ngai bok ding ahihmanin leitung mun tuamtuama omte zomkhawm, khaikhawm ding kibatna leh kizopna a tamtheipen neih i sawm ngai ding hi. Hiai ah le ngaihtuah ngai om di’n a ginhuai.

Pau thu ah kawlgam leh vaigam a i zat Tedim leh Paite paute kitheisiam tuah i hihmanin haksatna kituak law khollou hi. Tuni a US, Canada, UK, Germany, Israel, Australia, Norway, Japan, Singapore, Malaysia etc a i hong khosaka akhenin citizenship bang i hon neih chiangin maban ah pau lam a le haksatna hong omthei dingin a ginhuai hi. Zi/pasal bang inlama apan ngaihtuah vek theih khollouh dinga i omna lamate manoh bang ki om ding hi. Amun lama manoh nu (mother) bang hong tam deuhdeuh chiangin i Tedim leh Paite paute khong hong tuam deuhdeuh lai maithei hi. Tu apan kum 20 nung khonga “inkuan meet” i bawlni khua ah i sanggamte tate leh ei tate bang kihou thei nawnlou in om kha thei uhi. English khong kizang veta fel zaw vanglak khatin a om diam ah. Zolawkta chihdan hileh Zomi Reunification sanga Inkuan Reunification khong buaipih hong ngaita zawta ding hi.

Pau thu i gen lailai in, dialect tuamtuam nei, kepbit ut chiat, Laisiangthou leh Labu bang nei chiat i tamdeuh chianga eima dialect ngeia biakna neih lunggulhte i hihmanin gamdang ah leng hiai ah buaina i tuak kha maithei. Lamka leh Tedim khonga i omdan Delhi, Shillong, Bangalore, Kawlpi/Tahan, Zangkong etc a aki reflect bangin gamdang ah leng hong ki reflect kha ding hi. Mihing a kibang mah gamdang va tung i hih manin pau-le-ham thu kia hilou in beh-le-phung a kietna bang gamdang a iva puak lut khak ding venhuai maithei hi. Tununga gamdanga i deihlouhdingte tu a patlouh pah hoih ding hi.

Zosuante email group khata chiamnuih thutak ka simkhak memory a omdanin kon gensawn ding. Gamdang pai, a kumkhatna ah zite uh inn a na omin na ginom mahmah lai tangpi uhi. Agency zanga gamdang paina sumsen din zou nailoua a kumkhatna a inlam pai chihbang phak hi nailou in sum le khakzou nai khollou uhi. Kum nihna khongah bel sum hon khakthei panta ua inlama pasalte omlouh kala zite nek leng nek hong limdeuhta hiding hiven, Rangoon bank a sum lakhe dinga a pawt chiangun inn mialtun seseta uhi. Zugim nam theite bang-in a selna ding kuva lemtangsa vanglak ua, inn a om a tate uh -naupang chikte- lah khem haksa hetlou hi. Huchi-in kum nihna khong ah tuh a zite uh khangnou thahoih deuh body guard danin ki zuisak den simta uhi. Nupi teng a huchi ding uh chihna hi sam kei.

Huaibanah gamdanga om tangvalte le inlam a mawk paithei nailou ahihman un zi ding inlama thukhak in pasal tellou a kitenna chih bang society a chindan thak hong piangta hi. Huchia inlama numei kia a kitenna bawlfel khit ahih chiangin mouthak a pasal omna gam ah hong paita hi. Zite ahihmanin pasalte’n lawp takin a honna na neipah uhi. Himahleh huchia a honna program khong hoihtaka a neih khit chiang un khenkhatin a zite uh deih nawnlou thak phing pawl bang a om a chi uhi. Gamdang pai in society kong tampi ah hetkha ding hih tuak hi.

Huailam huaizah hiphot leh, inlam le genlut vanglak ngai ding hi. Singtang dawna khosak haksa a khopi i delh souhsouh chiangin i gam a luah ding omlou dek bang mawk hi. Buaina i tuah nikhua in i gam kilteng i luah a poimoh leh phattuam dan i thei hi. Nagaland ah mimal gam neitu ahihman un eilam sangin mimalin neitu hihna lung pu zaw leh a gam uh humbit zaw uh ade aw a chih theih. Mimal gamneitu hihna ziak in khua-le-tui hihna leng a ngai poimoh zaw uh abang. Gamdang pai hoih chi-in pai souhosuh mawk le i gam kua-in luahta ding chih dotna kidot hong hun khong ding hi. Zogam, zogam chichi a sasa napi, a om ding omloua a taihsan vek chih bang omthei ding hi. Ngaihtuah ngai chu om thou abang.

I chihsa bangin i gam a masawn mangloua i om mai sangin khantouhna delhin gamdang ah pai mah ni. Kipanpih tuahin a tam theithei pai ni. Hileh kong tampi ah khantouhna a om ngei ding. Huai kawmin i society, i nam leh i hihna toh kisaia i tuah ngeilouh tuahbeh ding tampi omthei ding ahihmanin Zomi hihna a ngaihtuah ding tampi a om ding. Gamdang pai souhsouh in American khong suak vek le a Zomi ding, Zogam luahtu ding om nawnlou maimah chih bang a om thei kha diam? Kawlgam hi’n vaigam hitaleh i kim i pam ah i gam enlah, luahnuam leh luahthei ding population omlou hilou hi.

No comments:

Post a Comment