Sep 16, 2009

TAMASA

Tamasa chih na theikha hia? Kei bang in theikha khollou ka hi ding. Unau laka upapen chih lam khong a hong lang mai hi. Ni khat, mi khatin hiai tungtang hon dong kha hiven, ka kihouna uh neuhkha kon gen dinga, huai pansanin hiai toh ksai i gensuk zek ding. Hiai mi khatin hon donga ka kihouna uh a mun Mizoram ah ahi i chi phot ding. Ka kihouna uh:
“Na nu leh pate’n tamasa a nei sam uhia?”

“Bang tamasa la?”

“Ee! Theilou maw? I nute khong pate khongin a ki ten ma ua midang toh ta a neihte uh tamasa ki chi mai ahi. Hichibang tate toh unau kichi in ki kawmtakin a ki om a, u-le-nau nei aki hi maia, nuam tuam mahmah hi. Kei le ka nu’n le tamasa a nei a, ka pan le a nei hi.”

“Ahi maw.. Ahi law ngut ding ka chi. Ka nu leh pate’n a neikei uh.”

Kihouna hiai tan in i tawpsak ding. Hiai a tamasa i chih a ki neihna ziak tampi a om thei ding. A om theihna ding dinmunte – pianna nu sih ziaka nu thak neihna ah leh pa sih ziaka pa thak neihna, nu hiam pa hiamin a kitenma ua zawlta a neihna ah ahihkeileh nu hiam, pa hiamin a pasal/azi khena a dang a neihnawnna khong ah a om thei ding. Huaiban ah zi hiam pasal hiam nei gegu kawma midang toh ta va neihna ah chih khong. A dang le a omlai maithei, ka ngaihtuahna ah hiai teng a hong suak hi.

Nam tuamtuamin tuamna leh namdang toh kibatna leh kibatlouhna a nei chiat ding uh. A ngaihsan uh leh aduh-angaih uh leng a kibang kei ding. Bangmah a namkipna ding pansan (statistics, data, research findings) neikei mahleng atangpia etin Asia toh tehin sapgam lam ah nupa kikhenna a tam zaw ding. Ei Zosuante bang le chi khat, nam khat ki chi tawk lele abawnga etin i ngaihsan leh i kibatlouhna uh gen ding tampi a om thei ding. Huai i kibatlouhna uh toh kisai Zolawkta’ gen ka zak ngei khat hon gensawm sawm ka hi a, aman le midang gen/gelh apan a theihsawn ahih thou ka gingta.

Lai ka gelh tam kei. ZOL kipatnunga lai ka gelh sunte ZOL a koih ding a ka gelh ahi tangpi hi. ZOL a ka laigelhte ana simsek na om uleh Zolawkta min ka lou munsim nasa ding uh. Khenkhatin bang ngaihdan hiam khong bang le na nei maithei uh. Hiai gen vanglak phot ni. Zolawkta hi taksa lam ah kei sangin a nau zaw tham hi. Tulai mahni buaina chiat a kibuai in kimuh/kithuah om kholkei mahleh nidangin hunlem ka neih chiangun ka ki thuah sek ua, veizawng leh thil tuamtuam ka houlim kha sek uhi. Aman le hon u bawla, huchi in amah hi ka nau lah hi, ka lawm lah hi chih ding ahi ding. Taksa put a lianpi hikei mahleh a khuak lianin aa zat a siama, lai lam bang a bun mahmah hi. Laibu in suahkhe hial nai keimahleh khangthu khong laibu ding data kaihkhawmsa tampi a nei hi. Huchibang mi ahihna ah lai lam ah bel ka u ka chih ding in kilawm kasa hi. Huaiziak khong mah ahi ding, ka laigelhna a a min dawk khak nak sek.

Laksawn ding i chih pen, nidanglai a ei Zosuante laka hausate’ (lalte or vaihawmte) mizia tangpi genna ahi. Kua zakdah louh dingin genta le. Huai tuh: “Pawite leh Zu, Zomite leh Sa, Luseite leh Su” chih ahi. Hiai hi a dik diam a dikkei diam, ngaihdan leh pomdan tuamtuam a om kha dingin a ginhuai. Ken bel awm kasa vanglak hi. Nidanglai vaihawmte’n sa aih, gal aih, ton leh lam, nunnop bawl kawma kisiala a letna uh a puanzak kawm ua zunekna, sanekna leh (a subject in hon kailut ahih chiangin kampau kilawmlou hikei henla) sulukna lemtang tampi bawl sek uh hi ngut ding hi ka chi hi. Thuneitu leh vaihawmte ngaih poimoh lamlam mipi inle ngai poimoh leh zui deuh nak sek aahihmanin hiai thu kigen hi gintak huaipi a suak hi. Hiai i laksawn ah Thadou (Kuki) lamte genkhakin a om het kei a, amau lamte toh bulh ding a kituak mahmah a om tham ding. Huai zaw kua hiam khat hon gen ding i chi mai ding.

Dena nam tuamtuamte banga Zosuante’n le i ngaihsan leh i khohei kibang veklou i chih pen ah paikikta le. Kuamah i demna, gensiatna lam hilou in tuni in Zosuante lak en le, population a lompi a om deuhna ahihziak le ahi maithei, kitenna/kikhenna khong  Mizoram ah baihlam deuhin in sapgam lam sun deuh uh bang hi. Manipur toh Mizoram tulai dana a kikawmtuah ziahziah ma, Lamka tangval nuak' hiam lungkimlou hiam te’n taimangna dinga Aizawl lam azat lai hun khong ua pan Lamka lamin Aizawl lam ngaihdan khat neikhin a bang hi. Pasalte nasepna ziaka Aizawl lam ava kisuan khak chiang un a deihsak kichite in a zite uh kiangah na pasal na va zuih ngeingei ding ahi chi’n fuih sek uhi. Huai omzia chu gen vak le a ngai kei, nungak atam a, a ngal thei ua, na pasal na chan kha ding a chihna uh ahi. Hiaite khong hi dena hausate mizia i gen toh mekmat di chi ahi thei diam ah. Tamasa kammal khong a ngeina dan a akipomna ziak khong toh leng. Ngaihdan a kibang kei maithei.

Koimah ah nupa kikhen om hetlouhna chih bel a omkei ding, himahleh Mizoram sangin Manipur leh Kawlgam a omte lakah kitenna leh kikhenna baihlam lou zaw ding hi. Unau Thadou leh Vaiphei lam bangah man leh mual bang tam deuh hileh kilawm lai hi (kitenna leh kikhenna baihlam lawtel lou chihna). Huailouin nidang deuh khongin “zawlta” chih  bang (amau khelhna omloupi) i society in koihdan leh etdan khat nei zozen in amau a dingin i society a om le nuamlou zou phial leh kilawm hi. Mizoram khong ah bel huchi khollou deuh bang zel hi.

Ei lak ah tua i gen "tamasa" chih khong kiza tam khollou ahihmanin om lele tam khollou dingin a gintak huai hi. A omsunte bang pate gou kituh a buai chih khong in om nuam hileh kilawm hi. Himahleh i unau pawlkhatte lak ah bel tamsa a ahi ding mah dana pomna om thei abang hi. Kong bangkim ah a bawngbawnga etin Zosuante i hatna leh hatlouhna lam a om chiat ding. Tuni a i mizia, i society dinmun leh i ngaih poimohte tuma huna i pupate omdan, amau apan hong paisawn leh i laksawn hivek kei mahleh ahi leng tampi a om ngeingei ding chih a ngaihtuah theih in a gintak huai hi.

Huchi ahih leh tuni a om eite’ hi khangsawnte om dingdan leh dinmun ding khong bawla direction petu kihi a huai ding a i buai uh ngaih tuak hi. Khangsawnte koilam i manohpih ding uam ah..

No comments:

Post a Comment