Jul 13, 2012

Vualzawlna Kisiamsia

Ei pau in blessing in disguise chihna di ka thei zawk kei a vualzawlna kisiamsia kon chi suk mai ding. A hunlai in haksa in lungkiathuai mahleh a khonung chiang a thil/dinmun hoihtak a hong hi thei sek genna dan ahi i chi thei ding. I genchiang dan a fuh kei lele a meaning na theih vek uh hi ding hiven chi mai ni. Mimal  tung ah le dikthou sek mahleh a lompi a gen in le Zosuante tung ah hiai hong tungta hilou ahiam chih lam gennuam i hi.Khopi Lam Ah. Atangpi a gen in kum 20 val khong paita a kipan in Manipur a te’n sum piak ding neilou, nei lele pe utlou, pe ut lele a mi ding neilou chih khong ziak in state sorkar a sepna muh haksa sa in, sen a ngaihlouhna, siamna masuan a competitive exam a muhtheih public sector leh central services lamte boh in a lohchingte India khopi tuamtuam a nasem in i om kawikawi uhi. Hun hong pai zel ah huaite’n au-anaute uh huai in enkol ua, amau ziak le hi in midangte le kisiak i hihna ah laisiam hong pung zel in tuni in sorkal nna kia hita lou in private company leh bangbang hiam a sem anu-apa khopi teng phial ah i om vek simta chi le khial lawmlawm lou ding hi. Khopi i tunna chiangchiang ah i zehoihte sunzom in i ki panpih tuah a siamna neiloute khopi a sep ding zondan nangawn hong lemtang semsem in khopi lam ah  pun lam i manoh tou zel hi.

Delhi. 1960s khong apan a sepna ana mu masa deuhte officer khong a  lut ahih deuhna uah khopi tuamtuam, mun haksa khong-a om le uh le a lian lam ahihman un huaite i gen lut kei ding.  A niamlam deuh a lutte, mahni state polam a le zinkhe ngei manglou a ding in a tung in theih ngeilouh vaigam a ma va phut pat ding thubaih hilou hi. Officer cadre hilou alompi a i lut masakna deuh uh leh i tamna pen uh Delhi khopi bang ahi ding. Huaite’ a ding in atung in Delhi khopi nun toh kilem (adjust) ding baih lou hial ding hi. Ei society a khosung/vengsung mi kitheihtuah vek a kiawlmohna toh khangkhia a ding in kuamah ki ngaihsak man louhna Delhi khong a va ompen khopi sung ah mi tam mahmah lezong thawmhau huai pah ding hi. Lum-le-vot (climate) ban ah nisuah, nitum, ihmut leh zingthoh hun hong kidang ban ah let nung a culture tuam toh va kilem thak ding nuam lua hilou ding hi. Nek-le-tak toh kisai ah bazaar kai lele ei meh duhte lei ding omlou pah ding hi. Kholai pawt le lah i tuanna peuh a gim uh dik kawm a kinehtak, kinoh tak leh kiveng tak a om gige ngai den ding. Numeite bang in a ven ding uh tamsem lai ding. Innluahna kochik taktak, utziak le hi khollou a kuahiam toh room khat khong a omkhawm bang ngai zomah lai ding. Inneite inn a va daklut hiam va pawt zual chih bang hithei khollou ding.

Sepna Etc. Sepna banga lah fisrt generation khong hilai ding, vaite chalak leh nasepdan khong manpahlou ding, a lutthak chih mahtak a rule khong theihlouh man a ei hihdi loupi khong va hih khak theih ahihkeileh a sep noplouh teng uh hon pe le u le nialnial sang a sep suk miahmaih mai ngai ding. Reserved quota a lut chihbawl-a  a kam ua genkhe kholkei kei le uh le a gamtak-luheek ua mi hon muhsitna uh lah ki haih sam lou ding. Office a sappau kia a pau theih ana hun khollou ding in, i theihpen sappau bang le a paukhiak siam khollou zomah lai ding in haksatna nei lele va gengen khollou a sialpi vuahthuak thoh sim mai bang ngai maithei. Sepna toh kisai ah haksa tuamtuam phuttouh ekek ding tam kha ding hi. Kum bangzah hiam sepkhit chiang a zi bang neikhe sam ding, room neu chikchik luah a vaite hiam toh room kinai chik a sun chiang a zite nutsiat ding, nutek-patekte khopi lam a pikhiak zohlouh a le  zite bang in vaigam/khopi hinkhua nuamsa khollou a gen-le-sak hon nei ding uh. Ta neih chiang a insung a va neih mawk lah hitheilou dia, hospital khat a va lut tei bang ngai ding. Huaikhit chiang a naupang  laizilna ding sikul khong ngaihtuah hong ngai nawn ding. Tuahsiat tuah, thubuai-labuai neih, damlouh hitan nikhua leh sih-le-man tuah hun hong omthei lai ding. Kilep (adjust) ding tampi tak toh haksa chiteng  hong omtou zel mahleh huaite phuvang tou zel in tuni in a zil toh sepna chiteng a sem toh, a mihing mahmah le kidaihta i hihman in khopi a i dinmun a dan om mahmahta chih theih ding hi. Phuchil bang a nungtawn lou a mailam nawt chu i hi peuhmah chi’n a chiamteh theih ding. Huaite India ate, adiak a Manipur state a kipante tuah bik hisak phot tale, kawlgam lam Zomite in le a phut khop teek uh, India ate sanga haksa zaw hikha lai ding hi.

Kawlgam Lamte. Independent khit nung a sorkal hoih sung in a gam uh lah hoih, buh-le-bal lah piang ahihman in India lam a te’n Burma lam mitsuan zaw in Burma Sepaih a kuan bang hunkhop om mahleh 8.8.88 nung in kawlgam ki-ukna ginatlouh ziak in politics ana saikhate’n sorkal khut thuak ding lauhna, mi tangpi nuntak haksa pelhna ding leh  maban khualna in  inlum, khua, mahni gam, it-leh-ngaih teng taisan a gamdang tun sawm in lampi om teng a hon dap uh hi ding hi. Atung in a nai deuh India a Zosuante omna mah, Mizoram, Manipur khong naih masa pawl om ua, mahni mite tenna himahleh sorkal dan a gamtuam ahihman in gamdang mi hong hipah ahihna uah haksatna chi tuamtuam tuak ding uhi. Mihing khat in nelou a lah pha thei samlou ahihna ah nekmuhna dia sep noplouh om thei khollou ding in pawlkhat a ding in nna niam chih bang omsak mawk theihlouh ding a simmoh leh muhsit thuak kha pawl om ding hi. Sum muhna ding (nek leh poimohte leina ding) in a dik a diklou khual zoh le hi khollou, suangkulh bang lut hun a ngaihton om thei dinmun pen nuam liai lou ding hi.

Gam Thumna. Huai dinmun apan in Malaysia leh Delhi khong pansan nawn in gam thumna tun na ding lampi hon zong uh hi ding hi. Gam thumna i chih chiang in Third World Countries i chihte hilou in, paina ding a a tuppen uh, vangam tunma a anuam pen ding gam chih lam gimnam ahi ding hi. Atung lai in Guam, Mexico lampi khong zui a USA khong lutdan om hih tuak hi. Huaite a lem nawnlouh hun om ahi dinga, UN lam khong nga a Refugee khong leh DV khong a kingak hideuh leh kilawm hi. Tuni in Burma gam democracy gim hong nam nawnta mahleh Malaysia leh Delhi khong ah gam thumna lampi a tamlai tampi om thou uhi. A pai masate’n gam thumna a tuna ding ua lampi totna ua bang haksatna tuak uh ahiam chih i thei kei a, himahleh lampi nuamlua bel ahi kholkei maithei. Bangteng hileh gam thumna ngakte’n a ngakna uh, a lampi uah den a India lamte khopi a sepna nei a aluttung lai ua a phut khak teng mah uh phukha veve ding uhi. Vai pau, Malay pau khong theilou nalai ding ahihna uah India a sepna nei i gente sang a haksa zaw lai kha ding hi. Gam thumna tungsate’ leng a laisiam vek hi khollou ding ahihna uah atung in gam thumna ah haksatna i gente tuaklou tuanlou ding uhi. Japante sushi khong mi’n ana duh vanglak ahi di uam, sushi bawl khong kibulpatna lemtang khat hih tuak vanglak hi. I chihsa bang in mihingte  hinna tung a thu neilou i hihna ah i omna na a sih-le-man tuahtheih hi nalai.

India Hi’n Burma Hitaleh. India lam hi’n Burma lamte hitaleh Zosuante’n i gam a dinmun gina ana neikhalou maimah a thu le nei zoulou, i utdan a le om theilou i hihman in khopi tuamtuam leh gamdang khong va tung a i va khosak pat chiang in haksa leh lungkiat huai mahmah tham ding hi. Himahleh vaphual bang a chitak leh kuhkalte’nhuaite ana phu mualsuah tou zel ahih man un tuni in koi peuh ah dinmun khat i hon nei dekta a chih theih ding. Vaigam khopi a nna lianlou sem himahleh atate’ neu a kipan India khopi liante a siamsinna hoih pente  a laisim leh khangliante hun a hong tung chiang in khangthakte’n tuni a eilawi bang a vaigam a khosak haksa hon san nawn hetlou in tuilak a nga khiak mah hong bangta ding uhi. Huchimah bang in USA, Australia, Norway etc a naupang khangliante’ lungsim leh taksa piching-a a hong ki develop ni chiang in tuni a haksatna i tuahte toh huai ni a i dinmun teh theih vual hong hi nawnlou ding hi.

Zomi Khuak Mah. Hun hong paitou zel ding ah Zomi khuak mah India gamsung a thil poimoh pente ngaihtuahna ah a hong kizang semsem kei ding i chi thei kei a, nidang a sal a amat uh leh a simmohpen te uh suante’ President ahihtheihna gam ah Zomite mah American President hiam, showbiz lam a khenkhat in a haichilh uh American Idol khong in le a hong pang kei ding uh i chi ngam tuan kei. Music lam khong ah le va tuitum viau hong om ding un lametna bei tuanlou hi. India lam en nawn le. Sepna lam bang ah leng,  a diak in  N.E. India a public  sector leh central government office te khong Bengali leh Assamese te lalgam ana hisim mahleh den chiang in a sang deuh lam ah le huphulh tham i hong omkei ding chihtheih tuanlou hi. Tuni bang in le atangpi a etin nasemlou a office a hun zatbei leh ki poimohsak siam mahmahte sang in N.E. mi (Zosuante khong) tawmchik kuhkal taka nasemte mah a boss lamte’n thil taktak ah muang zaw in zang zaw khin mawk uhi.  Tulai a public sector leh central service khong a Officer level lutna  recruitment a om chiang in a vai lam deuhte sang in le a tualsuak Zosuante (Kuki, Zomi, Mizo huapte) leh Naga, Bodo, Khasi, Garo etc. khong  kilang zaw sim mai a de aw chih theih dek hileh kilawm hi. Reservation ziak le ahihna tan zaw om mah tham in teh. Khangthakte hahpan sem lai ni.

Vualzawlna Kisiamsia. Tua i gente khong i ngaihtuah khak chiang in, i dinmun fuhlou leh haksa lua pen  Vualzawlna Kisiamsia, ana hilel ding ahi, i pusa in hon bawl dek pan ahi ding i chilou thei kei. I khotheihma, i hailai a Bangladesh khong apan a hong lut ua, lai khong ei sang a sim nak zaw a, a siam chiang ua i gam, i kimkot (region) a thilhoih leh sepna poimoh teng hon na luahkhalhte khing thei ding a siamna, pilna a tualsuakte’n (indigeneous people) neita i hih manin kisiak deuh lai le Pathian in le huaite sang in hon deihsak zaw ding in a gintak huai hi. Huaite omdan peuh zui zaw a semlou a kamtam thoh, zumlou a thuneih ut leh hamphatna teng utt (uun) sawm a i om lebel PA in vualzawl tak le hon sa  khol kei  in teh. Bangteng hileh sanapi a Pendulum kivei, phaktawp a tun chiang-a a paina ding om nawnlou a lehlam ah a hong kik sek bang sim in i gam ngei ah haksatna tawpkhok i tuak a, huai kan a haksa zaw a omthei lai diam chih ding khop in. Himahleh hun leh khang hong paitouh zel chiang in huchi bang ahi den keia, bangkim a hong kikhek panta hi. Haksatna i tuah ziak tak in Delhi leh India khopi teng ah na poimoh taktak len tampi i omta i chi thei ding. Sapgam khong a apilna u leh a rights khong uh a ngaih poimoh luatna lam ua keniam khat ahi uhiam saptuam lam a belampu ding khong a Zosuante (leh Asia mite) khong a ding a kongpi bang le kihong khat ahi diam ah. Asia lam numeite mah in a pasalte uh zah a kipumpiak zou deuh uh ahia, nupa kikhenna tamna gam ah eilam nungakte a ding bang in le chance tamsim ahi kha ding. Huaite kia hilou in America, Austrialia, Norway, New Zealand, UK etc khong ah leng gam sung a theih phak mihing  i hong om pahta ding in a lamet huai. TV remote control tawi a channel i deihdeih i mekkhiak dan deuh in a gal apan i Zogam i hon puah theih hun hong tung ngei ding hi.

NRZ. Non Resident Indian ten India a amau kipatna state khong a investment leh khantouhna ding kong tuamtuam a pan a hon lak sek bang un khopi dang, gamdang, mundang apan i gam masawnna ding a pan i hon lak a i hong kipatkhiak hun a hong om ngei ding. Delhi Siamsinpawlpi te’n Giving Back To Society a chi uhia kha, huai bang uh le tua i genlam gimnam hipah ding hi. Khopi leh gam tuamtuam koikoi ah i omta a chih khong ki kansui in kizopna hoih neih sawm ni. Belampute kipeina mah hilele Global Zomi Alliance a chihte khong uh le huailam nga mah ahi chih theih ding in a ginhuai. Pak a hun ma in paksak theih mawk ahi kei a, a hong mum phot khit chiang in kilawmtak in a hong pakpalh thei pan hi. Huaimah bang in a koi a koi ah Pathian zar in laisiam, pilna nei, dinmun poimoh len i hong tam sem ding a, huai teng a hong ki network chiang in i gam zunna ding lampi tampi a hong om mai ding. Tun le tampi a om khin dinga, pan i lak nailouh ziak lel ahi kha ding.

Galkhat Lam. Pathian lemgeldan mihing in a hun tak in i thei kim khol kei a, hon dopsang nop man in hon koihniam masa a haksatna chiteng hong guan masa phot bang le ahi kei ding i chi ngam het kei. Inlam khong ah thau, diktatlouhna, nekgukna, contract khong i gengen a i gam lungzinhuai, lamet bei dan khong a i gengen lai, i theihlouh kal in galkhat lam i hong kai daih mai ding in lamen ni.

A positive lam in et sawm ni.

Hiai dinmun ah a pomoh mahmah bel Delhi ah i om e maw, New York ah i om e maw, Melbourne ah i om e maw, Dubai ahiI om e maw, i om nana ah khangthakte, itu-itate ei gam, ei pau, ei thu-le-la, ei ngeinate ngaina leh lunggulh thei ding a i chil theih ding ahi. Hiai bang chu challenging mahmah thou ding dan tuh ahi ve.

No comments:

Post a Comment