Jul 18, 2012

Zo Leh Zomi Tungtang Kamkhat

Tuma deuh in kawlgam lamte email group khenkhat ah Zo leh Zomi tungtang ah akinialna a om nilouh sim a, hiai thu a siamte’n hon gen chiang le uh hoih leh kilawm hi. Kawlgam kia hilou in India a omte a ding in le hiai tungtang kichiantak a pomdan kibang khat nei thei le hoih mahmah ding hi. Muhdan leh sandan kibanglou a i kiselna a om touhtouh mawk leh hong hoihlou zaw khathei ahihna ah hiai thu a theihna leh siamna neite hong pau ding a i chou khiakzoh khakleh chi in neukha kon gelh bilabial ding. I theih chiatsa bang in Manipur (India) ah Zou tribe khat in ki recognise a, Zou pau/ham chih leng a om hi. Kawlgam ah leng a om a, kawlgam ah bel laimal ginsak dan kibanglou ahihna ah ZO (U tellou) in gelh deuh uh bang hi. India ah kumpi theih in tribe tuamtuam in i om a, Zou pen huaite lak a khat ahih bang in kawlgam ah leng Zo pen tribe khat dan hi ding in i koih hi. Ahihhang in kawlgam ah India bang a tribe recognition om a Zo kichi ahi diam chih bel ka chiang kei hi. 

Tua i gen tan ah Zo leh Zou i chihte laimal zat a gindan kibatlouh ziak a gelhdan chi nih om ahihdan leh tribe khat min leng ahih i gen khinta hi. Gendan dang in gen le Zo leh Zou pen pau (dialect) khat zang mi honkhat (group of people) genna ahi a, misiam khenkhat in ei Zosuante pau lompi nih – G Group leh R Group un khen ua, G Group pen leilok lou (R ging neiloute), R Group pen leilok (R ging zangte) genna ahi hi. Nampi (nation) min ding a Kuki leh Zomi pomte pau G Group nuai ah omkha a, Chin leh Mizo pomte R Group ah omkha deuh uhi. Zosuante pau teng kinai mahmah chiat himahleh G Group in a huamkhak paute kinai zaw deuh lai a bang a,huchimahbang in R Group sung a omte in le kinaih diakna a nei zaw uhi.  

1940s a i gam hong uk mikangte’n hon paisan dek lai un eipawl in nampi (nation) politics hoihtak a ana muban nailou i hihman in ei leh ei i kikhenna omsate, i ki group dante mah na paipih in kituammuhna khong i na nei tou nilouh a, i pau bang ana kibang kim khollou ahihna ah pauzat a tuam chiang in ki tuammuhna na kip semsem hi ding hi. Huaite ziak mah in chikhat himahle India ate nampi min Kuki leh Mizo ah a kineituam sak om sakna khong ziak in ki min zou veklou a, kawlgam ah leng Chin ah na min vek zoulou uh ahihman in tuni in India leh kawlgam ah Kuki, Chin leh Mizo in a huamkhaklouh deuh hi a kitheite lak ah Zomi hong ging in huaite mah in i nampi min dikpen, polam mite hon piak peuh hilou a eima tualsuak a tung apan a i na zatmah ahi chi in ki pomzaw deuh a bang hi. Himahleh a pomloute’n sorkal recognize hilou, historical base omlou, kuate hiam in tunai zek a ahon phuahtawm uh ahi chi in vek zel uhi. 

Nampi min ding a Zomi i chih pen eite hon suangtu i pupi, mihing khat’ a min Zo/Zou na om a, huai suante i hihna a Zomi kichi i hi chih G Group lamte pom leh i paipih dan tangpi himahleh R Group lam in huai dan a pom khollou zel in Zo/Zou a zat chiang un gam omzia (geographical condition) genna a zo/zou zang hi zaw uh bang hi. Zo/Mizo chih bang “highlanders” chihna dan in gen zaw uh hileh a kilawm hi. Bangteng hileh hiai kammal pen G Group mah bang in R Group lam in le a nakzat mahmah ua, Zoram, Zozial, Zohnam, Zokhua, Zotawng, Zopa, Zohnahthlak, Zofa, Zote etc chih bang khong in zo na zang uhi. Mizo chih a zo kammal kizangpen le tua i gente a zo a kizat dan mah a zat ahi thou a, G Group lam in grammatically a Zomi dikzaw a chih lai un amau lam in Mizo mah dikzaw a sa uhi. Sava leh vasa, zusa leh sazu chihdante toh kibang lel ahi ding hi.

I gensa bang in Zomi i chih pen nampi min genna ding a i zat ahi a, official deuh i chi diam, association/organization min a akizat masakna pen 1953 kum a Pu S.T.Haugo te pawl in Zomi Baptist Covention ana phuhkhiak ua pan hi maithei hi. Zomi pen mi tampi in pom in zang mahleh R Group leh G Group sung ah Zomi ahihkeileh Mizo sang a nampi min ding a ZO hoihsa zaw om tuaktuak zel hi. R Group lam in G Group lamte’n hon suangtu pupi min ZO a kipan a hiai min hon poukha a chih uh pom kholkei mahle uh zo kammal bel pomlua a ana zangzang mah ahihna uah zo kammal amau lak ah leng na mikhual tuan hetlou hi. Huchi ahihna ah pawlkhat nawn in Zomi pomthei teng Zomi hi phot ding, Mizo pom thei teng Mizo hiphot ding, Chin pmthei teng Chin hiphot ding, Kuki pom thei teng Kuki hiphot ding, ei pom chiat toh matutna khat nei tek phot ding in bangtan hiam i tun vek chiang a gawmkhawm kik ding in Zo nam hong piang a, a gam Zoland ding le hong piang ding dan khong a ngaihsun pawl leng na om zel uhi.

I thupi ah lutkikta le hang, email group a kinialna ka chih a ka sim khak zek a kipan in Zo/Zou pau zang, Zou tribe a ki recognized khenkhat lak ah kou ZO diktak, a original, a bulpi hi ung, Pu Zo suante khangsimna khong leng a bul apan kemching a neilai ka hi uh,  Zo pen Zomi a na khek sese sang un Zo na chih utkei u leh Zo Mi (Zo leh Mi gelhmat lou) ki chi mai unla, Zo suan na hih uh hong kitheikheta a deih na hih vet uleh a bulpi, a neitute hon pampaih leh khembawl lou in kou kiang a hong lut (hong beel) in ka pau uh Zo/Zou pau hong zatpih unla hileh kou hi’n nou hitaleh a kuapeuh ki lungdam ding hi chi nuam deuh uh bang kasa hi. Huchidan in ngaihsun ding hita le R-Group lam khong in bang a chi ngaih ding uam chih bang hong om thei nawn leh kilawm hi. R-group in le i chihsa mah bang in (adiak in namdang toh tuamna/kibatlouhna nei i hih a langsak a thil a gen dek chiang un) ei tualsuak teng genna ding in zo mah na zang ua, zobuh, zozial, zotawng, zo-ar khong na chi uhi.  R Group-te zatdan kia hilou in G Group pau ah leng zo/zou i zatna dang tampi omlai, gentehna in – zozam/zouzam pak, zomisang (pawlkhat in sikha min a chih uh), Zote (behmin leh khomin) chih khong.

Zo/Zou a khiatna a bang hitaleh Zosuan/Zota/Zofa/Zohnahthlak hi hang chia i pom theih leh suibeh khollou in le a chihdan a om dia, huchilou a ki bulpi sak hiam ki neitu sak tuam hiam i om leh kinialna a om toutou lai kha ding. Ei kinial ban ah mei a kuanphatna dia sing hong khul beh nuam leng a om toutou lai ding. Tuni a i theih ban lam ZO/ZOU kammal zatna, zatdan apan suibeh ding tampi omlai mai kha mai diam chih a om hi.

No comments:

Post a Comment