Jun 16, 2013

Lai Kum Bangzah Neita?



Lai chih kammal i neih man a sawtpi apan a lai ana nei nam ihi chih ahihkeileh lai i neihna sawtpi hiding a gintakna om mahleh i lai i suipha nawnkei a, Pauchinhau lai i chih lah kizang khollou ahihman in tuipi gal  mikangte i gam a ahong lut nung ua kibawlte i lai neih patna ahi i chi ding. Gendan dang in genle, i savun lai, ui in hon neksak i chihte pawl gintak taktak theih dia suichianna omlou ahihman in lai i neih hun i gen dek chiang in mikangte hongpai nungate mah pansan hong ngaita hi. Mikangte hongpai nungate pansan ding hilele a koipen tak pansan a lai kum bangzah neita i hi hiam chih feltak a chiamtehna bawllou hile kilawm bang sim hi.  


Unau Mizoram a te’n Pu Buanga (J.H.Lorrain) leh Sap Upa (F.W.Savidge)te’n lai ana bawlsak ua pan lai  neih kum za a chinna 1994 kum hiam in ana lawm khin ua, kawlgam lama unaute’n  Khup Toupa’ (Joseph Herbert Cope) lai bawlsak kum za a chinna  2010 in Tedim ah ana bawl khin uhi. Unau Vaipheite’n lai a neih uh tukum, 2013 a kum za a chinna lawm ding chih dandeuh khat Zillai magazine ah nikum in ka mukha zual in ka thei hi.  Manipur ah unau dang- Thadou, Hmar, Simte, Gangte, Zou, Kom etc in bang kum a lai neipan a kua’n a lai uh bawl hiam chih ka thei kei a kanna ding lemtang le ka nei kei. A theite’n hon gelh ding un i koih ding.

Paite lai D.E.Jones leh Vialphung in 1903 kum a abawl uh kizanglou chih ahi a, 1945 kum a Nengzachin bawl ‘Sintung Bu’ pen ana kizang mahleh tu hun in PLS leh ZCLS kilemna dan in kawlgam toh laimal kibang nei dan a ngaih ding hileh kilawm hi. Huchi hileh Paite in bang kum a lai neipan a chiamteh ding ahi dia chih hong omthei abang a, kuamah in lah hiai thu genkhak a nei ngeilou hileh kilawm hi.  Vialphung bawl maw Nengzachin bawl pansan ding chih chiangtak a genchetna khat om leh hoih ding hi.  Vialphung bawl kizang lou chia ke ding dinmun a a omleh,  PLS leh ZCLS kilemna zui i hihleh Nengzachin bawlpen le kizang  nawn tuanlou  suak ahihman  anih un a dinmun kibang hi. Huaiziakin a kibawl masa pen i neih patna dan in chiamteh le a poiluatna om ding in a gintakhuai kei hi. Huai dan a i chiamteh ding leh tukum 2013 in kum 110 chingta ding chihna ahi hi. Lai kum za val neita i hih chiamtehna in a lopna pian khat bang nei thei lehang selou ding hi. Kuate mohpuakna ahi diam ah, a ngaihven leh a ngaihsak ki om khollou abang sim hi.

PLS leh ZCLS (Zomi Christian Literature Society) i gen khak lailai in genlut zual le. Kawlgam lam dinmun theikei mahleng ZCLS pen kuamah in ngeingaih khollou a PLS toh a kilemna uh le mipi zuisak zoulou houh ahi de aw chih khong leh ZOLUS (Zomi Literature Uplift Society) a chih un lailam ah nasem zaw leh mi’n ngeingaih zaw uh ahi diam chih peuh hong lut mawk hi. Ei lam a PLS le (ke’n ka zaklouh man a diam) thawm a neihlouhna uh sawtsimta abang hi. A laigelhdan bikhiah uh min zuina ahihleh bel va genluat ding om nawnlou le ahikha thei a, ki zui khollou ahihleh tuh pan a hon lak ua a hong kipei zek lai uh hoih ding in a gintakhuai hi. A kilatdan in  Newspaper, Magazine bawl leh Bible letthak, Labu bawl chihte khong in le zui khollou uh hileh kilawm hi. Huaiban ah tuni in tribe tuamtuam kigawmna ding nampi - Zomi chih khong i gen chiang in 1982 a Moreh Resolution bawllai hun toh tuni hun le hong kibang nawnlou in ZOLLS (Zomi Language and Literature Society) chih khong a hong om zokmah leh huaite khong toh bang le kihoukhawm a pan lakkhawm a kulna om kha ding in a gintakhuai hi.

Lai neihkum kum za a valtak chiamtehna ahiam, a lopna dan ahiam, hunpi khat zatna om peuhmah leh huai pen lai lam a ki tohhalhna thak khat a hong omtheihna hi ding in a gintakhuai hi. Internet lam a i et leh khangthak laigelhsiam leh lai lam a tui tampi muhtheih in a om a, huaite khong thathhohsakna hoihtak khat le hithei ding in a lamethuai. Lai i chih khong puahpuah ngai ahihman a i puah chiang a kikhek om zek zel thei mah ahihna ah hun kikhek leh tuni dinmun enkawm a puah ngaite puah a, lai lam toh kisai a kul peuhmah ngaihtuah a saifelna hun lemtang leng hong hi ding in a ginhuai hi.
   

No comments:

Post a Comment