May 18, 2020

Security Lam, Chimai Ni

Tuni apan Lockdown 4 na hong kipan mahleh huailam gen di ka thei vak kei. Tu kha tawptan kaihsau ahih toh kisai tv leh media dang khong le ka na en kholkei-in  omna mun a local news khong le ka ngaihven kei.  Bangmah ngaihsak khollou,  ei omoma i om mai leh nuamzaw abang. Himahleh, neukha lungsim hon kam khat bel a om. Sakhau Apan Mobile Che chih 15.5.2020 a ka gelh, a nitaka ka blog a post dia ka kisakleh ka delete kha laizanga.

Corona in khovel hon khek ziak ahi ngei dia, zingkal khat office computer ka hon leh ka desktop ah hiai computer office nasepna ding ahi a, thildanga a aki zata banghiam a om leh a zangtu in moh a paw ding chih dan pian sappaua gelh na kitak dengdong hi. Desktop a  dawkte a khekkhek sek ua, mitenga kibang hi maia ka na koih sek manin security lam hon ngai poimoh deuh uh eive ka chi lungsim hi. Lehlam ah lah keia kia hia chih dotna hong om zel hi. Seppih midangte desktop kon etbawl chiangin keia toh kibang omloua kei a CIAL deuh honna bawlsak uh hileh kilawmin nuam chiahlou abangta hi. Blue background screen tunga huai laite a gelh uh ahi a, phualpi a IT Dept. lamte hih ahi diam ka chi.

Lockdown om khit office kaitunga nna lah septheih taktak le hi khollou, ka blog a lutin ka vela, update vang mahmah ka hihmanin awlmoh ka hi dia lai gelhzekin huaini mahin ka postta hi. Huaikhitlam, niteng bel hikei office computer leh network zangin ka blog ka veh zeuhzeuh hi. Ka post khitsa laigelh pen le  office computer mah, ka desktop ah msword zangin ka save velvual hi. I computer teng munpi lama  server toh kizom vek hi a kua in bangbanga zanga koimun veh chih khong na track vek thei ua, track se louh a le a zangtute zatna kimchangtak system in report a generate nitenga IT Dept lam kua hiam kiang na tungzel hi zomah maithei. Computer system khong i deihdan dan a report hon thon dia bawlsak theih lel ahih chia. 

Google khong office system a restrict lou ahihna ah amau nuaia om blogspot zat khong a poina omlou  danin ka na koih mai sek. Himahleh tua thil omdan ah googlete blogspot khonga i va tawmlut bang le honna enen uh hi kha ding chihsimin a oma; huai phetlou i desktop a i save teng bangle bangbang ahia chihtan na vil zel pawl om hi ding chihna hong ompanta hi. Khemkhem, eipau a i gelh khong simthei di lah hilou ua chih bang hong omnawn zel hi. Sim thei in simtheita kei le uh leng a search engine un office system pumpi a search chianga ei laigelh a lockdown, covid19, corona chihdante a engine un na mukhe chetchet le hithei hi. En kua zakdah ding hiam, thil diklou hiam, propaganda hiam, politics saina hiam a zang hikei mahle i laigelha huaite loukha i hihmanin a engine uh maih tuanlou ding hi. Huaidan ahihkhak leh chi in office toh kisailou lai neuchik tanpha ka computer a save louin ka hahsiang hi. Hiai hii hong lennung diakdiak, hackerte le lang ua, computer zatdan a kuapeuh pilvan ding, hih ding leh hihlouh ding chihte khong munpi lamten mail in hon thonthon in desktop khong ah le hon koih sek uhi. Huchia pilvan sawma a kivenluatna lam ua i hihteng na enen mah uh hikha thei. 

Lockdown sunga lungsim a hongsuak khenkhat gelhin ka blog ah ka na post seka, ka mansuahpen toh simin hiai a giatna (8th ) hita ding hi. Huaini ka delete khakpen gen zek le. Huaini sunin pakkhoina lam dawr khat a va dianglutin bel (pot), compost, cocopeat leh hai chi neukha ka va lei zual hi. Ka kuan in mobile khekol sakhaua ka kuah in ka pawta, sakhau sunga thil tuamtuamte kingeihlou uh ahia, kingeihlaw lam ka thei kei. Lam i pai chia social distancing omloua ana ki hetkhak uh phase sa a i whatsapp khonga thil, lim/screenshot na kikapkhe ziahziah mai tuh ahi peuhmah. Huaite, zahmoh leh thusia hikei mahleh public group a ki post mawk pen mi pilvang  Pu @Lianno Tawmbing in a muh chiangin whatsapp mahah hon na hilhkei lele tuni tan a theikhe nailou maithei ki hi zomah. Tulai whatsapp group khong a thute ki simman khol hetlou, huaini dawra pan ka kik nung mail check pah, thukinlua na omlouh chia ka mobile a whatsapp hong kha zenzen hilai. Sakhau sunga kuah mobile gamtatna toh kisai a ngaihtuahna a hong lutte ka gelh ahi a, nitaka inn a ka post dek nalama delete kha dan ka hih chuu.

Mobile a screen lah neu ahih chia tablet apan ka mail hongin draft a ka thil save hon sawm, khutzung muka a honna pen ka dawtleh, net hatlou deuh a diam ah msword file pen hong kihong pau lou hi. Attachment I et chiangin a tunglam ah x (delete), a nuai ah download leh open (more) om hiven, a openna dot fuhlou ka hi ding chi in nihvei hiam ka dawttuan nawn hi. Kihong tuanlou ahihmanin thasang phiala nakzaw sema ka dawt nawn leh a tunglam ninga X pen ka khutmuk in va khoihkha adiam hong mang geih hi. Ka draft mail attachment a thildang ka koih toh attachment 4 om hiven, attachment nuai a attachment belhkhop phazah 4 bel kigelh lai, himahleh a attachment i etphei chia thum chau om vekvak. Refresh pian ding chi a Inbox a pai in, huai apan draft ka lutnawn chiangin attachment belhkhop thum kia na phata hi. Ana beita chihna.

Pawi na e aw” ka chihleh ka tapa  in thil omdan hon donga, ka hileh leh “huai pek khat khong chauh gelhnawn lechin eimai voi” hon chi hi. Baihlam mahmah bang mahleh huai ka gelhsa dan chiah a gelhkhe thei nawnlou ding ka hihlam ka theihman a poisa ka hi. Laigelh khong le thupi lua hikei mahleh I gelh laitaka I ngaihtuahdan, I gelhnopdan khat omin, huaidan a I gelhte kha hundang a hong hithei nawnlou chih om mawk hi. Unique chih di hia khat om hi. 

Huaini office a ka delete khita Recycle Bin a na omlai dia lamen ka hihmana, tuzing office tungphet computer honga  velchian leh zomh pah hi mahleng ana om nawnlou hi. Recycle bin le na hahsiang tawmtawm ka hihtuak. Fel law kha zozen ka hi ding.

Bang hong chi diam, a lem chiah khatvei chu gelhthak kisawm sin leh ka chih hi a.  

No comments:

Post a Comment