Nov 23, 2023

KHUA

Tuni office a naseptha suaklou va mawktut di lah hilou deuh chi a, dictionary dia thumal kaihkhop laka khua omte lakhia in, khua thumal omzia ngaihtuah ka sawm leh mi hong lut  omom in deihbang a ki lutthuk zoulou hi. Himahleh ngaihtuahna a hong om neukha bek gelhkhiak himhim sawm in ka gelh hi. [September 30, 2022 ni a whatsapp group a post, 10.10.2022 ni a puah a gelh phat ahi]

 

I pau a thumal gil leh thuk tampi i neihte lak ah khua, tual chihte khong telkha ding hi. Khosakna, nek-tak zondan adg a kikhek chiang in paumal, thumal tampi in gen nei nawnlou  in gelhthoh bang a a kikoih kei leh ek nutsiat a nutsiat ahiam, khangsawnten a omzia a theih but nawnlouh ding thumal tampi om thei leh kilawm hi. I lapau bang le huai dana mangngilh leh nutsiat khit tampi omta ding in gintak huai hi. A lehlam ah, la khong phuak leh sa toutou lai i hihman in lapau lam tam ana ki kembit hizaw lai maithei. Ki upa nai hetkei mahleh ei theihphak nangawn ah leng khosakdan toh kisai kha nawnlou,  ei ngaih a chiang kelkul paumal leh thumal i tate khong in a omzia a theih hetlouh ding uh tampi omkhin mawk hi.

 

Huai mah bang in nidanglai a i biak pathiante (dawi leh kau, pusa, thilsiamte - nature, animism) leh mihing kikal, kizopna khong tuni a thukpi a thei nawnlou i hihman in huai lam toh kisai i thei siamlouh tampi om ding in a gintakhuai hi. I pute khang a Pathian chih thumal a zak chiang ua a lungsim ua om masa toh tuni eite’ ngaihtuahna a hong pawt kibang khol hetlou ding hi. Tuni in khua chih i zak chiang in sappau a village  ngaihtuahna a om masapen ahi maithei. I pupate hun a khobawl chih kithoihna khong na nei ua, hiai a khua (kho) pen village genna hihtuak hetlou hi.  Kristianna hong lut nungin i pupate sahkhua ki nusia a, huai suizui leh zilna neilou i hihna ah tuni in khua omze thuk  kei bang in a theilou leh genkhe zou nawnlou hi ding in ka ki koih hi.  

 

Hiai i gen leh Shing Kho Khai’  laibu Zo People And Their Culture chih bang ngaihtuahna ah hong lang hi. Hiai laibu ah thumal khenkhat a suithuk a, i simkhak lai khong in lah huchitel na ki ngaihtuah kha khollou, sim le na ki sim gina khollou hi. Tuni bang in om hileh hoihtaka sim uthuai abang hi. Himahleh a laibu tua i omna a ki kol kha silou zel. Tual (tualthat), dangka chih khong leh bangbang ahiam thuk leh giltak in a sui hi in ka thei.

 

Bangteng hileh khua lam ah kik le. Unau Mizo lamte la i ngaih leh  khuanu chih kha pathian chi khat a ana zat uh hihtuak hi. A la uh tamtak ah “khuanu zar ah” dam ding ahihkeileh damna i neih kha khuanu vang ahihna khong zak theih in om hi. Eilam la ah khuanu chih khong kiza manglou in Sian/thian, tung sianmang/thianmang chih lam khong kizang zaw ahi de aw chihsim in om hi. Khuanu pen nusian, thilsiam pathian (nature god) lam hi ding in ka koih a, eilam in huai dan ana neilou i hi diam ahihkeileh nei napi i kepching louhman a nusia leh ana zang nawnlou houh i hi diam chih khong a ngaihtuah theih hi.

 

Tuni a ei khang in paumal a bulbal a va sui a theihbut nawnlouh tampi om mahleh, i sui a i theih theih tampi omlai ding in a gintak huai. Pau bulpi, a root, etymology sui lam khong le ngai poimoh in a buaipih pawl om le hoih mahmah ding in a gintak huai. Khangsawnte a dinga thu haksa, tuni ei khang a ding a theih baihlam lai tampi om ding ahihman in.

 

Huchibang paumal bulpi toh mal dang gawm a paumal zat leh i neih tampi lak a khua leh khua toh gawm a thumal dang i neihte etsawm a kinei i hi. Eilam in declension a chih uh Tedim lamte sang in i nakzat zaw a, amau a paubul (root) pansan zaw uh abang hi. A koipen hoihzaw a diam chih bang le ngaihtuah tham tak ahi maithei. Huchi in e’n mun tampi ah khua chilou in KHO chih i zangzawta a, amau bel thumal bulpi lenkip in KHUA mah chi uhi. Etsakna ding in – khodou leh khuado zatdan ah le a chiang ding.

 

Khua toh i gawm a thumal piang khenkhat a nuai ah luikhe sin ni in, a ngaihtuah peih a omleh huaite apan ngaihtuah a KHUA/KHO omzia gen/kum/houlim nuamte comment  ki pakta gige ding ahi chi ni.

 

 

Thumal leh Sappau a khiatna        A omzia leh a kawk

 

Khodou = festival                             kumkhen, hun toh kisai 

Khokhal = dry season                        hun toh kisai 

Khomial = darkness                           nature/hun toh kisai 

Khomun = location                           mun/tenna toh kisai 

Khomui = dusk                                  nature/hun toh kisai 

Khonawl = vicinity of a village          mun/tenna toh kisai 

Khongai = pity, slowing down          mihing zahna/ngaihsakna toh kisai 

Khonung = later on                           nature/hun toh kisai 

Khopam = outside the village          mun/gamtatna toh kisai

Khopha = good weather                   nature/hun toh kisai 

Khophawk = awake, aware of           mihing/damna toh kisai 

Khophia = lightning                          nature/hun toh kisai 

Khopi = city                                        khua/mun toh kisai 

Khosa = living condition                   mihing/damna toh kisai 

Khosakna = dwelling and living       mihing/damna toh kisai 

Khosia = bad weather                       nature/hun toh kisai 

Khosik = fever                                    mihing/damna toh kisai 

Khosung = inside the village            mun leh mihing toh kisai 

Khotang = relating to community     mihing toh kisai 

Khothei = awake, conscious             mihing/damna toh kisai 

Khotual = local people                      mihing toh kisai 

Kho-ul = sweat                                  nature/hun toh kisai 

Khovak = light oppose to dark         nature/hun toh kisai 

Khoval = extrovert girls                     mihing gamtat toh kisai 

Khovel = world                                  nature/ mun toh kisai 

Khovot = cold weather                     nature/hun toh kisai 

Khozang =entire village                    mihing/khawlkhawmna toh kisai

 

A dangle tampi a omlai kha ding. Hiai teng kia ah le khua omzia thukdan ngaihtuah le, ngaihtuah tham, ngaihtuahna saupi a paisak theihna a om a gintak huai hi.

 

No comments:

Post a Comment